Op zulk terrein ga je meer eisen aan (de instelling van) je vork stellen.
Je hebt zojuist een flinke hap uit je spaarrekening genomen om thuis te komen met een echte bazenfiets. Zo’n machine waarover de tijdschriften en “blogs” al maanden lyrisch praten als het gaat om de controle en comfort waarmee de ruwste paden in het buitenland overwonnen kunnen worden. Je stapt op de fiets en doet een rondje door de wijk: scherpe S-bocht door het wandelaarshek heen, tegen stoeprandjes aan, stukje trap af, heerlijk! Vervolgens zet je op een recht stuk hard aan, en net als je op je hardst rijdt, komt er opeens een auto uit een oprit! Je knijpt hard in je remmen en je schrikt je kapot als je vork induikt, je achterdemper juist uitzet, en je over de motorkap van die auto heen rolt! Kan je nagaan hoe dat zou zijn gegaan als je volle bak over een alpenpaadje was gereden en een humorloze klimgeit plotseling om de hoek kwam kijken? Dan heb je gegarandeerd nostalgische gevoelens over die motorkap.
De meeste gebruikers weten die hendel op de vork natuurlijk wel te vinden: het gaat dan om een lockout. Bij het omzetten van de hendel krijg je enorm zware ingaande demping en veert de vork nauwelijks in. Bij meer geavanceerde vorken kan deze lockout ook half dicht, of zelfs in meerdere tussenstapjes. Juist deze fijnafstelling laat je toe te regelen in welke mate je vering reageert op obstakels, remmen en gewichtsverplaatsingen. Maar hoe werkt die ingaande demping nou eigenlijk, en hoe stel je die juist af zodat je niet bij de minste remactie over je stuur ligt?
NB: Ontbreken deze hendels dan zijn veel vorken en dempers alsnog ‘juist’ in te stellen – alleen niet terwijl je rijdt. Is dit op jouw fiets het geval dan kun je direct naar de laatste twee alinea’s van dit artikel.
Afstelling voor de ingaande demping van een Manitou Mattoc: ‘low speed’ op de rode hendel, ‘high speed’ op de zwarte draaiknop… wat moet je daar mee?
Werking
Laten we eerst kijken naar de demper in een verende voorvork. De demper is gevuld met hydraulische olie waar een zuiger doorheen beweegt. In die zuiger zitten wat gaten (poorten) waar de olie rechtstreeks door stroomt. Vergelijk het in extremis met roeren in een pot stroop terwijl je op je post-ride pannenkoek zit te wachten: hoe sneller je roert hoe meer kracht je met je arm moet zetten. Zo werkt het ook met ingaande demping: hoe sneller je in veert, hoe meer weerstand de demper tegen die beweging in creëert. Dikkere (visceuzere) olie of kleinere poorten in de zuiger versterken deze weerstand.
Over het algemeen draait een lockoutknop gewoon de poorten nagenoeg dicht: er kan nauwelijks vloeistof meer stromen. Je vork wordt bijna star omdat de weerstand erg hoog is. Vaak is nog een overdruk-beveiliging voorzien voor het geval je ‘gelocked’ toch van een drop af vliegt. Het sluiten van de poorten kan ook in kleine stapjes; in dit geval spreekt men meestal over “compression adjust” of “low speed compression” (LSC). Hierbij slaat de “low speed” niet zozeer op de snelheid waarop jijzelf door het bos aan het fietsen bent, maar eerder op de snelheid waarop de vork samengedrukt wordt.
Bij modernere en duurdere dempers – of het nou om vorken of achterdempers gaat – worden de poorten in de zuiger aangevuld met een instelbare overdrukklep. Deze klep bestaat uit een reeks ringen (shims) die door een veer dichtgedrukt worden. Als de oliedruk achter de zuiger hoog wordt, schiet de klep kort open. Wanneer is de oliedruk hoog? Juist, als de snelheid waarmee vork inveert hoog wordt (denk aan een lompe landing na een drop). Op bepaalde dempers is de veerspanning van de overdruk klep instelbaar, waarbij die verstelling vervolgens “high speed compression” (HSC) wordt genoemd
Versimpelde schematische weergave van de demper cartridge in een voorvork (a). In (b) en (c) zie je het verschil tussen langzaam inveren (olie wordt enkel door de centrale poort in de ingaande zuiger gedrukt) en snel inveren (olie wordt ook door het overdruk ventiel geforceerd).
Afwegingen
Door deze poorten en kleppen te combineren krijg je een heel veelzijdig systeem. De harde en snelle klappen – wortels, rotsen, landingen – worden door de HSC afgehandeld. Zaken als trapinvloeden, remmen, ‘pompen’ als je uit het zadel sprint of veranderingen in houding houd je in bedwang door LSC juist in te stellen. Dit zijn immers ’trage’ gebeurtenissen waarbij de vork of achterdemper relatief langzaam in veert.
In een ideale situatie zou je zeggen dat LSC volledig dicht kan en HSC open, maar hierbij merk je al snel dat de inkomende klap eerst wat energie moet opbouwen voordat die overdrukklep openspringt, iets wat ervaren wordt als een rammelend gevoel en oncomfortabel. Zodra je de LSC wat verder openzet om wat vrije stroming te krijgen, merk je echter weer dat de vork wat sneller gaat duiken. Elke instelling is dus een compromis! Hierbij is het de uitdaging om een instelling te vinden die je het fijnste vindt voor jouw rijgedrag.
In dit figuur zie je hoe de weerstand van de ingaande demping toeneemt, naarmate de vork sneller inveert. De lijn van LSC is een kromme: hoe sneller je vork of demper inveert, hoe meer weerstand wordt gecreëerd. Draai de LSC afsteller dicht en de weerstand wordt groter (en de kromme steiler). Wanneer de weerstand zo hoog is dat olie de shims gaat wegdrukken, dan neemt HSC over. Omdat de olie nu ook via de shims kan stromen, neemt de weerstand minder sterk toe dan bij LSC. Dit verklaart de knik in de kromme. Waar die knik ligt – dus bij welke druk de HSC shims aangesproken worden – stel je af met de HSC afsteller.
Instel-methode(n)
De nu voor de hand liggende vraag is natuurlijk: hoe stel je je vork/achterdemper nou verder in? Wat dit betreft, zijn er meerdere wegen die naar ROme leiden. Dit komt deels doordat ingaande demping in combinatie met de druk in je luchtveer het aanspreken van je vork bepaalt. Wat ‘fijn’ aanspreekt is een kwestie van persoonlijke voorkeur, terrein, etc. Vraag vervolgens een groepje pro’s hoe zij hun vering af laten stellen en iedereen wil iets anders. Wij doen hier een suggestie met hoe het ons goed af gaat:
Een parkeerplaats-test is voor het afstellen van ingaande demping niet heel zinvol: hiervoor moet je echt het terrein in en rijden. Onze instelmethode is dan als volgt:
- Zorg allereerst dat je luchtdruk in voorvork en achterdemper fatsoenlijk afgesteld hebt.
- Zet lockout/LSC en HSC (indien je die hebt) volledig open.
- Ga het terrein in en probeer de vaart er een beetje in te houden. Neem wel je vorkpompje mee!
- Als je vork oncomfortabel veel rammelt op opéénvolgende wortels of remkuilen dan is je luchtdruk gewoon te hoog. Verlaag de druk met 5-10 psi.
- Zakt je vork nu te veel in als je remt of een bocht bergaf neemt draai dan de LSC stelschroef halverwege dicht. Voelt je vork nadien te star aan, dan was het kennelijk te veel en probeer je het op een kwart.
- Zoek een drop of sprong op die je makkelijk aandurft. Klapt je vork bij de landing helemaal door de veerweg, dan stel je wat HSC in.
Afhankelijk van het terrein dat je rijdt en hoe die omstandigheden veranderen, zal je merken dat je nog wat fijnafstelling nodig hebt. Zo draaien wij zelf HSC iets verder dicht als we de hele dag drops voorgeschoteld krijgen, en zetten we LSC helemaal dicht als we voor de eerste afdaling uren moeten klimmen.
Bij hogere snelheden en grover terrein zorgt HSC toevoegen ervoor dat je niet te snel door je veerweg knalt. De afweging moet wel zijn: reageert je fiets dan nog voldoende op kleine, korte oneffenheden?
Tot slot
De ‘ideale’ situatie voor velen is natuurlijk dat je vork boterzacht aanspreekt in het begin, als je aanzet of remt niet veel duikt (het magische mid stroke support waar je vaak over leest) en aan het einde genoeg reserve heeft voor een lompe landing. Heb je losse draaiknoppen voor LSC en HSC, dan is deze ideale afstelling met wat experimenteren haalbaar. Stel dat je de één of beide draaiknoppen mist, moet je dan een hele nieuwe vork of demper kopen?
Nee. Als je bereid bent thuis te sleutelen en het niet erg vindt wat olie op je hoogpolig tapijt te morsen, dan kan je gerust wat dikkere of dunnere olie in je vork proberen. Neem je dikkere olie, dan neemt de demping (en dus de weerstand) vanzelf toe. Het enige nadeel is wel dat je het effect pas goed merkt als je eenmaal op de fiets zit; ben je niet tevreden met het resultaat dan gaat je tapijt er weer aan…
Een duurdere – maar meer doeltreffende – optie is het probleem bij je servicecenter neer te leggen. Zij kunnen je vork of demper niet alleen voorzien van de juiste olie, maar kunnen ook de poorten en shims van de compressiedemping op maat te maken. Bedrijven als Sabma (B), TFTuned (UK), Fast (F), Conforme Garage (F) of Toxohlics (D) hebben een goed idee wat nodig is voor jouw rijstijl, gewicht en favoriet terrein.
Tekst: Toine Overbeek & Eric Wictor
Foto’s & Figuren: Toine Overbeek & Eric Wictor
