Het is niet zo lang geleden dat SRAM de voorderailleur voor mountainbikes doodverklaarde, en zo frameontwerpers in één klap meer ontwerpvrijheid gaf. De – in de weg zittende – voorderailleur werd ‘overbodig’! Kijkend naar hoe veel fietsen tegenwoordig ‘1x only’ zijn, blijken fabrikanten die ruimte ook massaal te nemen. Dit geldt des te sterker bij fietsen waar allerlei eigenschappen van de vering – meer dan ‘er zit een lockout op’ – daadwerkelijk een verkoopargument zijn. Zowat iedere fabrikant geeft een eigen draai aan waardes als anti-squat, anti-rise en progressie om tot het “werkelijk ideale” systeem te komen. Desondanks blijft er nog één enorme beperking: de invloed van de ketting onder spanning (vooral op de anti-squat). Verander van versnelling met je achterderailleur en de vering reageert domweg anders op de kracht die jij in de ketting brengt.
Lang geleden bedacht men hier een simpele oplossing voor: weg met die derailleur en cassette. Stop alle versnellingen in een ‘gearbox’ in het frame! Hierdoor hoef je als fabrikant geen rekening meer te houden met verschillende standen van de ketting. Ook het beduidend lichtere achterwiel en het ontbreken van de ~250 gram zware achterderailleur komen het veergedrag ten goede. Als bonus is je aandrijving afgedicht tegen vuil en onkwetsbaar voor stenen en takken.
Fietsfabrikanten als Nicolai en Honda bouwden begin dit millennium downhillfietsen met gearbox. Zo bouwde Nicolai Rohloffnaven ín een frame, en parallel ontwikkelden ze hun eigen G-Boxx gearbox gebaseerd op planetaire tandwielstelsels (zoals de Rohloff). Honda bouwde een continu variabele transmissie en later een ‘eenvoudigere’ geïntegreerde kettingoverbrenging. Anderen – waaronder het Nederlandse BeOne met hun PeteSpeed (patent, details op Pinkbike) – bouwden een eigen derailleur met cassette en ketting in een compacte behuizing in het frame. Ook onderdelenfabrikant SR Suntour zag de trend zitten. Nog steeds: zij hebben tot op de dag van vandaag hun (inmiddels ruim 12 jaar oude) V-Boxx op hun website staan.
Tandwielen versus kettingbladen
Meer recentelijk poogt Zerode ook enduro-/trailfietsen met een Pinion gearbox met tandwielen aan de man te brengen. Maar hoewel Pinion en – in mindere mate – de Franse concurrent Effigear de deur naar veralgemenisering van de gearbox open hebben gezet, blijven die deur vooral bij mountainbikers een beetje in de wind klapperen…
Hierachter zitten drie zaken: Meergewicht ten opzichte van een derailleuraandrijving (een topmodel Zerode Taniwha weegt in maat L al snel 15 kg), , een relatief zwaar lopend gevoel in de pedalen, én het niet of nauwelijks kunnen schakelen onder last. Aspecten die menig fanatieke mountainbiker ook weghouden van de Rohloffnaaf…
UNNO / Cesar Rojo
Het mooie van een kettingaandrijving met een achterderailleur is dat deze wél onder last kan schakelen én behoorlijk licht is. Juist om die reden gingen partijen als Honda, BeOne en Nicolai vooral met dié techniek aan de haal. En inmiddels lijkt dat concept opnieuw op de radar te komen. Zo vonden we een zeer interessante en recente patentaanvraag: ES2684528A1 ― 2018-10-03
Het Spaanse patent staat op naam van Cesar Rojo, de man achter de Forward Geometry van Mondraker, de vernieuwde Intense Tracer en het inmiddels minstens even bekende eigen merk UNNO.
Wat het is? Een doodsimpele oplossing met alle voordelen van een gearbox, zonder nadelen. Het is een derailleuraandrijving ingesloten in het frame, zoals we dat al eerder zagen. Er zijn echter wat opvallende zaken: In de figuren zien we de onmiskenbare vormen van een zowat complete SRAM X01 DH 7-speed groep. Een gearbox van grotendeels normale, zelf te vervangen (slijt)onderdelen dus…
Nu is een patenttekening niet sluitend; het representeert alleen de fundamentele zaken nodig om tot de patentclaims te komen. Of… zelfs dat niet eens. Bij patentaanvragen hoeven de beschrijving en de tekeningen niet op de realiteit of haalbaarheid van je prototypen of ontwikkelingsstappen gebaseerd te zijn. Ze dienen slechts ter ondersteuning van de ’te claimen’ uitvinding. Niettemin is vaak uit tekeningen wél op te maken hoever men is gegaan bij het ontwikkelen. We kunnen in elk geval stellen dat dit doordachte tekeningen zijn en dat daarom de kans groot is dat Rojo deze gearbox ook daadwerkelijk als prototype gebouwd heeft.
Het meest bijzondere is echter de manier van schakelen bij deze gearbox: er is géén derailleur! Waar de ketting normaalgesproken met de derailleur over de cassette verplaatst, schuift de cassette in dit concept juist – over een dikke as – onder de ketting door. De ketting blijft in hetzelfde vlak en een spanner met twee ‘derailleurwieltjes’ houdt ‘m in ieder verzet strak.
Puur uit het patent zou je op kunnen maken dat het hier wederom een ontwerp betreft geschikt voor downhill- en wellicht endurofietsen met een beperkt versnellingsbereik. Bedenk immers maar eens hoe groot de omkasting zou worden als er een 10-50 cassette er in moest passen… Even los van die 7-speed SRAM DH cassette kan je wel bedenken dat aan dit concept voordelen hangen die het veel algemener inzetbaar maken: het is simpeler, lichter en schakelt in theorie beter.
Een gearbox met directe tandwieloverbrengingen (zoals Pinion) heeft een dragende, koppelafsteunende (en daarmee zware) behuizing. Daarnaast is de schakelkracht bij een directe tandwieloverbrenging zowat altijd groot. Bij een kettingoverbrenging loopt het lichter en kan het ook allemaal lichter worden geconstrueerd.
De grootste ‘a-ha!’ wat ons betreft, is dat dit systeem in opzet relatief eenvoudig is én daardoor niet al te duur hoeft te zijn in productie. Hoe lang voordat we dit op een UNNO zien, dus? Hmm, vergeet die opmerking over ‘niet al te duur’ dan maar eventjes…
Tekst & onderzoek: Eric Wictor & Jeroen van den Brand
