Eindelijk: Veluwezoom 2.0 in de maak!

Tot een paar jaar geleden was de centraal in Nederland gelegen Veluwezoomroute één van de bekendste en meest favoriete routes van Nederland. Eén die het landelijk schoon combineert met uitdaging in de vorm van zijn lengte én klimwerk in het meest zuidelijke deel van de route. De route heeft echter twee problemen. Probleem 1: Een groot deel van de route wordt snel een modderbende bij regen. Probleem 2: De lat voor onderhoud én uitdaging is door routes elders in het land een stuk hoger komen te liggen.

Toen in 2015 Natuurmonumenten aangekondigde dat hun MTB-vignet duurder zou worden, reageerde menig biker dan ook sceptisch. En zij die de discussies en ontwikkelingen rond de Veluwezoom gevolgd hebben, weten dat dat zelfs understatement is. De prijs ging van €7,50 naar €12,00, terwijl in de perceptie van velen men er nauwelijks wat voor terug kreeg, laat staan méér dan voorheen. Hoever perceptie van de werkelijkheid ligt, is lastig en niet eenduidig vast te stellen.

In een interview dat we destijds met Natuurmonumenten hadden, lichtte de natuurorganisatie toe wat de beweegredenen achter de verhoging waren. Een deel van de verhoging kwam voort uit de stijging van kosten. Natuurmonumenten begreep echter goed dat er óók werk gemaakt moest worden van de upgrade van haar routes om ze uitdagend te houden én minder onderhoudsgevoelig. Op diverse plekken gebeurde dat ook. Met name de upgrade van de 50 kilometer lange Veluwezoom-route werd door Natuurmonumenten als uithangbord gebruikt voor de verduurzaming en onderbouwing van de verhoogde kosten.

De plannen die er lagen, leken maar niet tot uitvoering te komen.

Wij bikers zijn echter soms een ongeduldig volkje en het nadeel van zo’n PR-offensief is dat de verwachtingen dan direct hoog gespannen zijn. Inmiddels zijn we ruim 3 jaar verder en de scepsis na jaarlijkse updates ‘dat de Veluwezoom een upgrade gaat krijgen’ is er, op zijn zachtst gezegd, niet minder op geworden. De plannen die er lagen, leken maar niet tot uitvoering te komen. Dat werd verder onderstreept door een enquête van Natuurmonumenten in 2017. Die moest bijdragen aan het beter inzicht in de gebruikersgroep. Het bevestigde echter ook meteen weer dat die upgrade nog lang niet rond was.

In november vorig jaar kwam daar dan toch echt het eerste concrete teken dat er wat gaat gebeuren. Natuurmonumenten gaf te kennen dat de provincie Gelderland de vergunning heeft verleend voor een omvangrijke upgrade.

Kip-ei

Waarom de upgrade zo lang op zich liet wachten? Dat is een tweeledig verhaal. Enerzijds de omvang van het project, anderzijds hoe dit door betrokkenen buiten Natuurmonumenten ervaren werd.

Susanne Blommaert, de communicatieboswachter van de Veluwezoom, licht verder toe:

Een begrijpelijk en logische uitleg. Niettemin bestaat er ook de indruk bij externen die bij dit project direct of zijdelings betrokken zijn, dat er ook intern bij Natuurmonumenten – kort door de bocht genomen – te weinig eensgezindheid was. Het project kwam zodoende dus maar moeizaam op gang; plannen bleven te vaag en betrokken vrijwilligers haakten af, juist door de onduidelijkheden over de wensen van Natuurmonumenten en de (on-)mogelijkheden in het gebied. Anderzijds kon ook de vergunningsaanvraag niet rondgemaakt worden zolang die plannen te vaag bleven. Beetje kip-ei situatie dus…

Natura 2000

De Veluwezoom is één van de 160 Natura 2000 gebieden is die Nederland rijk is. Dit zijn gebieden waar bepaalde diersoorten en hun natuurlijke leefomgeving beschermd worden om de biodiversiteit te waarborgen. Aan dit soort gebieden zijn allerlei voorwaarden verbonden. Ook al pogen sommige ‘natuurverenigingen’ het anders te laten lijken; Natura 2000 sluit recreatie allerminst uit. Maar voordat er vergunningen voor gebruik en aanleg van faciliteiten (lees in dit geval: routes aanleggen) verleend kan worden, moet er een helder plan worden opgesteld waaruit blijkt dat er geen schade wordt aangebracht aan de habitattypen en de leefgebieden. Voor de Veluwezoom ging dat onder meer over de leefgebieden van de wespendief en de zwarte specht.

Ook al pogen sommige ‘natuurverenigingen’ het anders te laten lijken; Natura 2000 sluit recreatie allerminst uit.

Natuurmonumenten wilde met deze upgrade ook bewerkstelligen dat verschillende gebruikersgroepen zoveel mogelijk gescheiden worden en elkaar zo min mogelijk kruisen. Tegelijkertijd wil men de beheerkosten binnen de perken houden. Om die reden worden deels nieuwe singletracks aangelegd, omdat die simpelweg door hun kleinere oppervlak minder onderhoud vragen en beter te overzien zijn. Op plekken met oud loofbos met veel bladverlies wordt de route verlegd naar jonger naaldbos dat ook beter afwatert.

De route: meerdere lussen

Nu de vergunning rond is, kan de verbetering eindelijk gerealiseerd worden. Het doel is dat de route in het voorjaar van 2019 gereed is. Wat dat concreet inhoud? Nogal wat! Van de huidige route verdwijnt een deel door een mooi gebied, maar daar komt méér afwisseling voor in de plaats. Tegelijkertijd wordt Veluwezoom V2.0 een experiment voor Natuurmonumenten; daarover zo dadelijk meer.

Men wil ‘niet per se’ de Utrechtse Heuvelrug benaderen qua type route…

Eerst en vooral de route zelf. De hoofdroute wordt ingekort van 50 naar 38 kilometer, met het Paviljoen De Posbank direct op de route en een verbindingsroute naar restaurant De Carolinahoeve. Die route zal deels de loop van het huidige tracé behouden. Wanneer we de kaarten van het bestaande en het nieuw tracé op elkaar leggen, wordt het echter duidelijk dat veel van het gekringel met het meeste hoogteverschil in het zuidelijkste deel van de huidige route helaas verdwijnt. De hoofdroute wordt daar dus verplaatst naar de vlakkere noordkant van het open heidegebied.

Om dat verlies te compenseren worden er vier nieuwe lussen aangelegd waarmee de nieuwe, verkorte hoofdroute is uit te breiden. Deze lussen, met een focus op techniek en flow, worden éénrichtingsverkeer en starten en eindigen altijd aan de hoofdroute. Ze worden aangelegd in de deelgebieden Zuidoost-Rheden, Midden-Haverkist, Oost-Eerbeek en West-Velp. Momenteel is het totaal aantal kilometers nog lastig in te schatten, omdat de technische secties nog in detail ‘in het veld’ uitgewerkt worden. “Er is veel aandacht voor de heuvelachtige stukjes”, aldus Susanne Blommaert, de communicatieboswachter van de Veluwezoom.

Men wil ‘niet per se’ de Utrechtse Heuvelrug benaderen qua type route, begrijpen we vanuit de voorman van de betrokken vrijwilligers. Het hele gebied is wat ruiger en diverser. Men wil die natuurlijke elementen zoveel mogelijk benutten zónder elke millimeter te cultiveren. Een duidelijk andere insteek dus.

Het noordelijke deel van de route wordt ongemoeid gelaten. Dit deel ligt op grondgebied van onder meer Het Geldersch Landschap, waarmee tot op heden geen inhoudelijk overleg is geweest voor een integrale aanpak van de hele route. Jammer en ergens ook verbazend; in dat gedeelte liggen naast veel recht-toe-recht-aan grindpaden ook paden die in natte seizoenen erg snel tot een modderbende worden en lastig te onderhouden zijn…

De aanleg: Een experiment voor Natuurmonumenten?

Natuurmonumenten heeft zich ten doel gesteld om de route geheel in eigen beheer aan te willen leggen; de werkzaamheden zouden in het voorjaar van 2019 al deels moeten zijn afgerond.

Susanne Blommaert, de communicatieboswachter van de Veluwezoom, licht toe:

Natuurmonumenten wil de route dus geheel in eigen beheer aan laten leggen. Daarbij is het een doel om de route voldoende afwisseling te geven met een zo natuurlijk mogelijk karakter, waarbij dus niet elke millimeter ‘aangelegd’ wordt. Hierbij leunt men op boswachters uit de beheereenheid Veluwezoom en er is een specialist ingehuurd die nauw betrokken is geweest bij het ontwerp van de nieuwe route en die nu het tracé van de meer technische delen uitzet. Daarnaast wordt er een flink beroep gedaan op de inzet van vrijwilligers.

Het is dan ook grotendeels aan de – nu nog zeer compacte – groep vrijwilligers om zich bekwaam te maken in het ‘hoe een route duurzaam aan te leggen’, met oog op het natuurlijke karakter, veiligheid, aantrekkelijkheid en niet te vergeten een slim onderhoudsplan.

Je kunt je echter afvragen hoeveel lering je werkelijk zelf in de praktijk op wilt doen met de aanleg en – meer nog – tijdens het gebruik van technische uitdagende secties…

De spektakelstukken die het gemis van het zuidelijkste deel van de oude route moet compenseren, worden dan dus ook aangelegd zonder al te veel praktijkervaring. Maar met goede ideeën en inzet alleen kom je er echter niet, realiseren de momenteel al betrokken vrijwilligers die we spraken. Het zal dan ook een leerproces worden voor hen én Natuurmonumenten. Je kunt je echter afvragen hoeveel lering je werkelijk zelf in de praktijk op wilt doen met de aanleg en – meer nog – tijdens het gebruik van technische uitdagende secties…

Het risico dat deze aanpak is dus dat het resultaat misschien niet meteen voldoet aan de verwachtingen van rijders én de terreineigenaar, met de andere ‘nieuwe stijl’ routes in Nederland als maatstaaf.

Dat Natuurmonumenten dit allemaal als leerproces ziet, is in basis een goede gedachte. Hoe meer ze zich als organisatie bekwaam maken, hoe leuker het potentieel voor ons als offroadfietsers kán worden op de lange termijn, met oog op andere gebieden van Natuurmonumenten. Niettemin kun je je afvragen of nu net de Veluwezoomroute dé uitgelezen plek is om zo’n experiment – want dat is het volgens ons toch wel – uit te voeren. Zowel de route als Natuurmonumenten zelf hebben door het lang uitblijven van de beloofde upgrade wat krediet verspeeld bij de beoogde doelgroep én de (eerder al) betrokkenen vrijwilligers. Het succes van de upgrade zal het imago van Natuurmonumenten voor de bikers dus in sterke mate beïnvloeden… en dat hoeft niet per sé positief te zijn, helaas.

Andere aanpak: welkome afwisseling?

Dat de route in het meest heuvelachtige deel hertekend wordt, is met oog op de andere recreanten begrijpelijk. Op de nieuwe route zul je minder vaak ‘ahum, pardon’ of ‘tring!’ hoeven te uiten vanwege de betere scheiding met overige recreanten. Dit is uiteraard van harte toe te juichen (niet te hard, dan schrikt het wild niet…). Het verlies van hoogtemeters is als mountainbiker echter lastig te verkroppen. Elke verticale meter in Nederland moeten we immers koesteren! Hopelijk vormen de nieuwe, meer technische lussen voldoende compensatie en omvatten ze toch nog redelijk wat hoogtemeters. Wat men in elk geval probeert te doen is de ruigheid en diversiteit van het gebied te benutten. De betrokken partijen hebben niet de ambitie de Utrechtse Heuvelrug te willen kopiëren; meer afwisseling in ons land zal menig biker vrolijk stemmen.

Het moet echter nog maar blijken in hoeverre de aanpak door niet elke millimeter te cultiveren werkelijk tot een onderhoudsarme, duurzame route zal leiden. Op een groot deel van de routes elders in het land is bewezen dat in elk geval die sterk gecultiveerde aanpak leidt tot routes die ook in slechtere perioden lang goed berijdbaar blijven. Daar staat vaak dan wél weer een leger vrijwilligers tegenover die nog best vaak op pad moeten. Je kunt je dus ook afvragen of dát onderhoudsslim is en of het de enige en werkelijk duurzame manier is…? Natuurmonumenten lijkt dat dus impliciet bij hun aanpak te gaan uitzoeken.

We ontkomen er echter niet aan om in het plan ook risico’s te zien. Het zelfopgelegde leerproces vergt geduld, zelfreflectie én bereidwilligheid bij zowel de vrijwilligers als Natuurmonumenten om plannen en acties te herzien op basis van ervaringen. Dat is niet per sé het meest efficiënte en dus enerverende aan het proces. Hopelijk lukt het Natuurmonumenten om een vaste groep vrijwilligers aan zich te binden met voldoende middelen en ondersteuning voor een lange termijn. In het gunstigste geval leidt het tot een prima alternatief én een route die daadwerkelijk een welkome afwisseling biedt in het huidige aanbod van routes in ons land!

Tekst: Jeroen van den Brand