Test | e*thirteen TRS+ 12 speed upgrade voor 11 speed Sram

1x11: een gat waar andere gretig in sprongen

Nog nooit werd er zo vaak over termen als ‘bereik’ en ‘stapgrootte’ gesproken door bikers, sinds Sram de voorderailleur afschafte. Niet op de laatste plaats gevoed door marketeers van aandrijfsystemen. Zo wilde Sram maar al te graag bewijzen dat zij met hun 1x setup ‘voldoende’ konden bieden en dat je dus inderdaad géén voorderailleur nodig hebt. 1x11 sprak redelijk aan, maar overtuigde nog niet iedereen. Het liet een gat open waar anderen gretig in sprongen.

Zo ook e*thirteen. Zij kwamen met opties om het bereik van je 11 speed groep te vergroten. Eerst met hun 11 speed 9-44t cassette met 489% bereik, later met een 11 speed 9-46t, met 11% méér bereik dan de 500% van Sram Eagle 12 speed. De volgende stap? e*thirteen komt nu ook met een TRS+ cassette met 9-46t als vertanding (dus 511%), verspreid over 12 kransen. Daar blijft het alleen niet bij. Het echt grote nieuws is dat de cassette leverbaar is in een ombouwkit voor je 11 speed Sram setup. Je kunt dus je 1x11 ‘Eagle-izen’!

Meer bereik, minder gewicht

De troeven van deze kit? Méér bereik bij een lager gewicht… én je hoeft geen geld uit te geven aan een 12 speed Eagle derailleur en shifter. Uitgaande van je 11 speed Sram derailleur en shifter, gecombineerd met de kleinere kransen in de cassette én op de crank, en de daaruit ook resulterende kortere ketting, zou het geheel daardoor minder wegen dan het Eagle-equivalent!

Wij kregen voor de Benelux de exclusieve première en bouwden een XX1 1x11 groepset om voor de eerste ervaringen.

Upgraden voor €299 + 1 uur

Het zijn lekker pragmatische lui daar bij e*thirteen. Ze maakten al naven, cranks en cassettes. Je zou haast denken dat een achterderailleur en shifter de logische volgende stap is. Die gedachte werd nog iets reëler toen onder meer Aaron Gwin met wat proto-spul gespot werd.

Voor deze 12 speed setup laten ze zich echter van een andere kant zien. Waarom dié moeite nemen als we met een ‘simpele’ ingreep ook gewoon gebruik kunnen (blijven) maken van prima functionerend spul dat toch al aan je fiets hangt? e*thirteen ontwikkelde een kabelspoel en indexeer-ring (de ring waar het aantal schakelingen op gemaakt wordt) met 12 stappen, waarmee je de 11 speed versie in je Sram XX1, X01, X1 of GX shifter vervangt. Voor de achterderailleur volstaan 2 eenvoudige vulringen om de derailleurwieltjes iets te verplaatsen zodat ze ook onder die 12e krans kunnen komen. Ze leveren zelfs alle benodigde gereedschappen mee om de ombouw thuis in een uurtje tijd uit te voeren…

Compatibiliteit

De TRS+ 12 speed cassette is exact zo breed als een Sram Eagle cassette. Dat houdt dus ook in e*thirteen's 12 speed cassette óók in je Eagle setup kunt gebruiken. Zodra je je 11 speed shifter ook ombouwt, is ook deze compatibel met Eagle-spullen. Je kunt je ‘Eagle-ized’ derailleur echter niet gebruiken in combinatie met een Eagle 10-50t cassette. De kooi van de 11 speed derailleur is daarvoor net te gelimiteerd. Wil je dus ruim na deze 12 speed upgrade je inmiddels versleten e*thirteen cassette vervangen door een Sram variant, zul je dus toch nog je achterderailleur moeten vervangen.

De ombouw

e*thirteen TRS+ 12 speed cassette

De 12 speed cassette past gewoon op je XD driver. Hij is net als de overige cassettes van het merk, in twee delen uitgevoerd en je monteert hem op dezelfde manier. Eerst monteert je het aluminium deel met een vrij strakke passing op de driver, waarna je hem borgt met een klembout. Die verbinding houdt de hele cassette op zijn plaats. Het stalen tweede deel schuif je daarna namelijk alleen over de driver en je draait hem vervolgens met zijn tabs vast aan het aluminium deel. Die verbinding klemt stevig en vergt ook behoorlijk wat kracht bij de montage.

Een kunststof ring in het stalen deel zorgt voor de passing met het uiteinde van de driver. Voorheen was met name deze verbinding de oorzaak van gekraak. Het huidige ontwerp werkt duidelijk beter maar komt ook wat nauwer. We vragen ons hardop af of de cassette werkelijk op elke XD driver past. Op de Cannondale naven (gemaakt door het Aziatische Formula) waarop we deze ombouw loslieten, was de passing heel erg strak.

Een volledige montage instructie van de cassette vind je bij e*thirteen online.

e*thirteen TRS+ 12 speed shifter kit

De belangrijkste les die de ombouwkit ons leert, is dat het binnenwerk van vrijwel alle Sram shifters identiek blijkt te zijn. e*thirteen kan namelijk met één kabelspoel zowel de XX1, X01, X1 en GX shifters upgraden. Alleen de XX1 heeft een grotere indexeer-ring. Je krijgt dus twee typen ring in de ombouwkit. De ring zit los op de kabelspoel geklikt en is dus gemakkelijk te wisselen naar gelang je shifter.

Het wisselen van de vulringen van de derailleurwieltjes is erg eenvoudig. De procedure om je shifter om te bouwen is wat meer werk, maar ook weer niet heel ingewikkeld. De XX1 shifter is het gemakkelijkste. Voor de X01, X1 en GX shifter heb je een hulpgereedschap nodig om tijdens wisselen van de kabelspoel, de shifter-body bij elkaar te houden. De hele ombouw is goed uit te voeren door iedereen met enige sleutelervaring. Alle benodigde gereedschappen krijg je (héél Ikea) meegeleverd. Wat nog rest is een duidelijke uitleg van alle stappen. In samenwerking met e*thirteen maakten wij een complete (Brabantse) instructievideo:

Kwaliteit en afstelling

De ombouw kost - als je niet tegelijkertijd een filmpje probeert te maken - inderdaad maximaal een uur. Daarbij valt het op dat de kwaliteit van de e*thirteen beslist niet onder doet voor de originele Sram delen. Als de kunststof kabelspoel geen e*thirteen logo had, zou je hem niet kunnen onderscheiden van het origineel. De indexeer-ring(en) lijken van hetzelfde materiaal en de afwerking komt eveneens goed overeen met het origineel. De slijtage van dit soort delen is over het algemeen marginaal; mijn inschatting is dan ook dat de e*thriteen shifter onderdelen op lange termijn dan ook niet onder zullen doen voor de originelen.

Kettinglengte

e*thirteen vertelt je niet hoe je tot de beste kettinglengte komt, maar de claim dat je met een kortere ketting kunt rijden, klopt. Met Sram’s normale methode voor het bepalen van de kettinglengte als vertrekpunt, kwam ik inderdaad op 2 buitenschakels (dus 4 schakels in totaal) minder uit dan voor een Sram cassette.

Voldoende instelbereik voor die extra krans

Het afstellen van de achterderailleur ging vlot: het instelbereik van de derailleur in samenwerking met de verplaatste derailleurwieltjes is inderdaad voldoende om 12 kransen aan te kunnen. Het enige waar je even mee zult moeten spelen, is de stelschroef achterop de derailleur waarmee je de hoek van de derailleur afstelt. Deze dien je dusdanig te zetten dat het bovenste derailleurwieltje in hoogte voldoende vrij loopt ten opzichte van de grootste krans. Daarna volgt wat fine-tuning via deze schroef om te zorgen dat het op- en afschakelen vlot gaat.

Gewicht

Kortere ketting

De kortere kettinglengte die uit de compactere kransen volgt, wordt door e*thirteen meegenomen in de argumentatie dat de set lichter is dan een Eagle setup. Inderdaad, minder schakels maakt een lichtere ketting. Maar de meegeleverde Yaban ketting is per schakel wél zwaarder dan de duurste Eagle ketting van Sram. Concreet weegt de kortere Yaban ketting dan nog altijd 9 gram (…) meer.

Kleiner kettingblad op crank

Vooraan op de crank monteer je – om een nuttig bereik achteraan te hebben – ook een kleiner kettingblad. Als je bij een Eagle setup een 34t hebt, zul je bij deze set al snel aan een 30t voldoende hebben. Het gewichtsverschil tussen een Direct Mount X-Sync kettingblad van Sram met 34 en 32 tanden is slechts 8 gram. Netto 1 gram verlies zelfs, tot zover. Het verschil wordt echter groter en wél het voordeel van de upgrade kit wanneer je de TRS+ cassette met een XX1/X01 Eagle cassette vergelijkt. De TRS+ is met 336 gram 24 gram in het voordeel. Tel daarbij het verschil tussen een XX1 Eagle 12 speed en een XX1 11 speed achterderailleur van 19 gram op en de werkelijke gewichtswinst is 42 gram.

Goed; als je de ombouw uitvoert met de tropische temperaturen van de komende dagen, verlies je zelf méér gewicht…

Rijden met de e*thirteen TRS+ 12 speed upgrade

Ik concludeerde al dat de kwaliteit van de onderdelen goed is, maar hoe zit het met de schakelkwaliteit en duurzaamheid? Om met die laatste te beginnen: vraag dat over een paar maanden nog eens. De TRS+ 12 speed upgrade kit is fonkelnieuw; ik bouwde pas anderhalve week geleden een XX1 groepset om met pre-productie sample kit, vers van de freesmachine... Die kwam terecht op mijn Cannondale Scalpel Si en heb alleen nog maar wat rondes op de lokale trails in de achtertuin kunnen maken. Een duurtest volgt, maar de eerste ritten geven al wel een indruk. En die is relatief positief.

Iets meer geluid

Wat heet: het schakelen gaat relatief goed. De shifter voelt als vanouds. De klikjes zijn even prominent aanwezig en als je de klikjes niet telt, zou je niet beter weten dan dat het een volledig origineel Sram product is. Achteraan heeft de XX1 derailleur géén enkele moeite met het schakelen van 12 kransen. Ook de 46t krans wordt goed bereikt, terwijl Sram zelf met deze derailleur maar tot 42 tanden ging. Er is wel méér geluid dan bij een volledige Sram of Shimano setup en het lijkt ook allemaal nét wat meer tijd te kosten voor de ketting daadwerkelijk van krans wisselt. Zeker onder last komt het allemaal nét wat minder geraffineerd over. Echt heel storend vond ik het niet, overigens.

9 tanden zijn er weinig en weinig verfijnd

De 9t krans loopt daarbij niet heel verfijnd. Niet zo zeer dat de krans zelf slecht is, maar 9 tanden is gewoon weinig en het polygooneffect neemt bij tandkransen met 13 of minder tanden heel snel toe. Het gevolg is duidelijk waarneembare trilling in je ketting. Bij de 10t van SRAM merk je dit al, maar bij de 9t van deze TRS+ cassette is het nog duidelijker waarneembaar. Dat gezegd hebbende; met een 30t kettingblad op de crank, geeft de 9t krans achteraan een behoorlijk groot verzet dat ik niet of zeer nauwelijks écht gebruik.

Bij het achteruit trappen wilt de ketting op de bovenste 3 kransen vrij gemakkelijk ontsporen. Dit doet elke one-by setup, op Sram Eagle na. In dit geval dient het gezegd te worden dat dit pas gebeurde na minimaal een halve omwenteling op de crank. In de praktijk komt dit ook slechts zéér sporadisch voor (denk aan het ‘timen’ van je pedalen bij het rijden van een haarspeldbocht, steil bergop).

Overdenkingen

Yaban ketting

Over de duurzaamheid van de cassette kan ik enkel uitgaan van ervaringen van de 11 speed versies die e*thirteen al enige tijd op de markt heeft. Die is gemiddeld genomen goed en ik verwacht dat dat niet anders zal zijn bij deze 12 speed versie. De grote onbekende echter, die ook een grote invloed heeft op hoelang we met de cassette kúnnen rijden, is de Yaban ketting. Deze Taiwanese kettingfabrikant is niet heel bekend en je komt ze dan ook zelden aftermarket tegen, in tegenstelling tot die andere niet-Sram, niet-Shimano kettingen; die van KMC. Yaban is echter geen kleine firma en ze maken een breed scala kettingen.

Bij deze 12 speed ketting zijn er ook afrondingen en geprofileerde hoeken zoals we die van de bekende merken kennen en de afwerking is daarbij ook prima. Een meer nuttige analyse kunnen we pas geven nadat we flink wat kilometers hebben weggetrapt. Mocht je zelf twijfelen: de set is volledige compatibel met Sram 12 speed onderdelen, dus een Eagle ketting is een te overwegen een alternatief.

Kleinere kransen

Ze gaan bij e*thirteen prat op het grote bereik van hun 11 en 12 speed 9-46t cassettes. 511% is gewoon veel. Ze doen dit door dus juist naar kleinere kettingbladen te gaan, zowel bij de cassette als op de crank. Vooraan betekent dat ook nog eens meer bodemvrijheid; voor sommigen een belangrijk aspect. Het geclaimde lagere gewicht is weliswaar marginaal, maar het is een feit. De keerzijde van kleinere kettingbladen is dat de kracht in de ketting (en dus ook per krans) hoger wordt, de ketting dus eerder oprekt en de hele set dus sneller slijt.

"Bij vrijwel alle systemen zal de anti-squat met de e*thirteen TRS+ 12 speed toenemen omdat je vooraan 4 of zelfs 6 tanden kleiner moet steken. Afhankelijk van het veerontwerp is dat weinig tot veel."

Een ander – in marketinguitingen – onderbelicht aspect is het effect van een kleiner voorblad op je achtervering. Veel van de hedendaagse full suspension frames zijn wat betreft de positionering van de scharnierpunten uitgelegd voor one-by systemen. De mate van anti-squat (de mate waarin de achtervork inveert als gevolg van het trappen) wordt typisch uitgelegd voor een bepaald kettingblad, met de gedachten dat consumenten zelf 2 tanden groter of kleiner kiezen. Bij vrijwel alle systemen zal de anti-squat met de e*thirteen TRS+ 12 speed toenemen omdat je vooraan 4 of zelfs 6 tanden kleiner moet steken. Afhankelijk van het veerontwerp is dat weinig tot veel. Meer anti-squat betekent dat de achterbrug minder zal inveren onder het trappen. Dat klinkt als een voordeel, maar het betekent dus ook dat je veersysteem onder trapkracht gewoonweg minder fijngevoelig is. Bij sommige van de hedendaagse, behoorlijk geoptimaliseerde, full suspension ontwerpen hoeft dat dus niet per definitie een voordeel te zijn.

Conclusies

Kan financieel interessant zijn

Sram kwam met de Eagle (‘al’) uit toen velen nog maar nét begonnen waren aan hun eerste 1x11 setup. Tegen de tijd dat je 11 speed cassette vervangen moet worden, is de overweging om voor €299 een upgrade naar 12 speed uit te voeren, ineens financieel wél interessant, omdat je geen shifter of derailleur hoeft te kopen (en weg te doen). Je bent voor een vervangende XX1/X01 cassette en ketting bij de onlineshops namelijk ook al snel zo’n €270 kwijt.

Meer bereik, maar daarvoor heb je geen 12 speed nodig

Of het die meerprijs waard is? Dat is geheel aan jou. Je moet je vooral afvragen of je inderdaad méér bereik wilt, of misschien wel moét hebben. Voor velen blijkt 420% net te krap. Bij velen hier op de redactie blijkt de 500% die de Eagle setup’s bieden juist ‘meer dan ruim genoeg’. 511% is dan in eens heel veel. Dat is slechts één deel van de overpeinzing.

e*thirteen levert namelijk ook al 11 speed cassettes met een bereik van 511%. Is het dan het extra geld waard om meteen maar naar 12 speed te upgraden? Als je iets kleinere stappen op de cassette prefereert, is het antwoord in mijn optiek ‘mja’. Simpelweg omdat in het bereik van de cassette waar je vaak met je ketting uithangt bij deze 12 speed versie op de typische Nederlandse en Belgische parcoursen, net wat gunstiger is uitgelegd. Het verschil is niet werelds, dus vandaar de ‘mja’; het komt vooral neer op persoonlijke voorkeur.

Beperkte effectiviteit

Verder maakt e*thirteen de grootste sprongen vooral bij de grootste kransen; daar waar het nuttig is. Maar de grote 20% stap die Sram ook heeft bij hun laatste stap van de 12t naar 10t, heb je bij de e*thirteen cassette wél eerder, omdat daarna nog een 9t volgt. Die 9t, in combinatie met een 30t of zelfs 28t kettingblad vooraan, wordt daarmee nog steeds meer een soort overdrive die je niet of nauwelijks gebruikt. Effectief rij je dan dus nog steeds met 11 versnellingen.

Vooral slimme upgrade

Ik mag het wel als bedrijven breken met conventies, de gebaande paden verlaten, net even verder kijken, of net even meer moeite doen. e*thirteen’s upgrade kit valt beslist in al deze categorieën. Het maken van een cassette is al niet triviaal, maar om delen van het binnenwerk van een shifter van een concurrent aan te bieden als upgrade is beslist straffe kost. De upgrade kit is ook nog eens redelijk scherp geprijsd en de boude claim dat je méér bereik hebt tegen een lager gewicht én prijs ten opzichte van een nieuwe Eagle setup gaat absoluut op. Ook al vervalt (uiteraard) de garantie van SRAM (maar wanneer had je die écht nodig voor je shifter of derailleur?), schakelt het nét wat minder gerafineerd en ben je (eenmalig) iets langer aan het sleutelen, dan nog is deze upgrade vooral een slimme upgrade.

Tot slot: de TRS Plus 12 Speed Upgrade Kit is de komende maanden exclusief te koop bij Bike-Components.

Meer informatie: www.bythehive.com

Tekst: Jeroen van den Brand
Foto’s: Jeroen van den Brand & e*thirteen