Fresh out of the... Box One 1x11 groepset

Maar mountainbikers die niet bij SRAM of Shimano willen shoppen, hoeven niet heel lang meer te wachten. Na ruim 4 jaar ontwikkeltijd en diverse publieke uitingen van prototypes, komt – in principe – eind dit jaar eindelijk de lang verwachte Box One groepset als 1×11 setup op de markt. Wij kregen de unieke kans om als een van de eersten in Europa alvast met een pre-productie set op pad te gaan.

Steeds meer alternatieven

De markt voor schakelgroepen is vrij overzichtelijk. Ofwel koop je bij die ene ‘S’ uit Japan, of je gaat bij de andere ‘S’ uit Amerika shoppen. Toch gaat daar verandering in komen. Een paar jaar terug toonden een paar Duitse enthousiastelingen een schakelgroep voor de mountainbike met hydraulische bediening en even later werd die door Acros geproduceerd en vermarkt. Rotor pakte hetzelfde idee echter ook ter hand en is nog altijd bezig hun hydraulische schakelgroep voor op de weg te lanceren. FSA koos de semi-draadloze route en brengt begin 2017 haar WE groepset voor de weg in de verkoop. Het ligt (vrij voorspelbaar) in de verwachting dat beiden ook zo snel mogelijk met mountainbike-versies van hun technieken uitkomen, maar dat zal niet binnen enkele maanden zijn…

Voor nu steken we ons licht op bij ’the new kid on the block’: Box. Wij mochten alvast met een pre-productie set aan de haal.

Klik open voor achtergrondinformatie over Box

Achtergrond

De kern van deze groepset is eigenlijk de push-push shifter. Een concept dat ergens op de diepst verscholen singletracks diep in het bos al heel wat jaren bestaat dankzij de uitvinder John Calendrille. Een naam die je ongetwijfeld niets zal zeggen. Het is je vergeven.

Huidige dertigers en veertigers die in de vroege jaren ’90 al op de MTB zaten én de Mountainbike Action of Dirt Rag lazen, herkennen misschien nog de Grunge Guard die onder meer door Lizard Skins verkocht werd. Een rubberen hoes die je om je voor- of achterderailleur deed. Want blijkbaar waren we toen bang dat vervuiling van de derailleur een groot probleem zou zijn… Die hoes was een overblijfsel van een derailleur dat Calendrille onder zijn Vivo Sports label korte tijd verkocht in diezelfde jaren ’90. Het waren de hoogtij dagen waarbij iedereen die een CNC freesmachine en/of draaibank had, meende Shimano de loef af te kunnen steken.

Die derailleur werd geen verkoophit en met de verkoop van het patent van de stofhoes aan Shimano kon hij nog enigszins geld maken. Wat Shimano met dat patent moest? Zekerheid heb ik niet, maar het zou me niets verbazen dat ze het om strategische redenen kochten. Mavic had namelijk in de jaren ’90 ook (elektrische!) derailleurs die een volledige afdichting nodig hadden. Met patenten op dergelijk afdichtingen zou het voor de Fransen lastiger worden. Goed; dit is keihard speculeren van mijn kant…

Vivo

Terug naar Calendrille. Zoals het uitvinders betaamd, bleef hij niet stil zitten. Hij had namelijk ook nog ideeën voor een shifter, waaraan hij – naast nog andere concepten – is blijven sleutelen onder zijn Vivo Sports label. In 2009 liet hij er al wat van zien, maar het duurde tot grofweg 2013 voordat we er weer wat van hoorde. Zelf naar de markt brengen is erg lastig dus ging Calendrille met zijn ontwerpen bij diverse bedrijven langs. Hayes schijnt interesse te hebben gehad, maar rond 2013 verschenen de eerste tekenen in het veld van de een shifter met Calendrille’s concept via de handen van Toby Henderson.

Toby Henderson

Henderson is een bekende naam in de industrie. BMXer van huis uit na zijn wedstrijdcarrière de man achter componentenmerk Box dat gezien kan worden als spin-off van het merk Promax. Promax, op haar beurt, is een label dat opgericht is door Lee Chi Enterprise Co. Ltd, een Taiwanese fabrikant van fietsonderdelen. Zij produceren veel onderdelen voor grote onderdeelmerken, waaronder SRAM, Avid, Campagnolo en Fulcrum. Ze weten dus wel het een en ander van het maken van verfijnde onderdelen.

Aanvankelijk was de ambitie van Box om Calendrille’s ontwerpen om te zetten in een 2×10 groepset. Maar met het veranderen van de markt is de voorderailleur uit beeld gegaan. Met de lancering van de Box One groepset ziet Calendrille in elk geval zijn één van zijn geesteskinderen naar de markt komen. Later zullen naast de One ook nog goedkopere Two en Three groepsets verschijnen en er schijnt nog een high-end versie boven de One in de pijplijn te zitten. Daarnaast is Box eveneens bezig om een compleet programma met cranks, wielen en onderdelen als remmen, sturen, zadel- en stuurpennen op de markt te zetten.

Box One: 1×11

Derailleur

De eerste versies van de Box groepset hadden nog een voorderailleur, maar met de relatief breed omarmde ‘one-by’ trend, heeft het merk besloten zich ook enkel op één shifter en één derailleur te concentreren. De set die wij mee kregen is ‘in principe af’ en de productieversie zal er dan ook niet of nauwelijks van afwijken. De verschillende prototypes die eerder getoond werden hadden één gemene deler; ze zagen er robuust uit.

En hoewel er bij deze definitieve versie wat aluminium is verruild voor kunststof – carbon fiber-nylon composite, om precies te zijn – is de robuuste indruk er nog steeds. Los van een eigen versie (vanwege patenten) van de clutch in het scharnier van de kooi én de wegklapbare kabelgeleiding als valbeveiliging, is er weinig ‘spannends’ te melden over de techniek van de derailleur. Het is geen principiële hertekening van het concept van de derailleur. Noch herbergt Box’ eerste achterderailleur andere opzienbarende technieken die hét verschil moet maken met de concurrentie.

Push-push shifter

De échte aandachtstrekker van deze groep is de push-push shifter. Eén enkele hendel die kan roteren én transleren. Wat zegt u? (Zeg maar je, hoor!). Ja; twee bewegingsrichtingen in één hendel, bediend door één duim. Roteer de hendel om naar een grotere krans te schakelen en druk de hendel zijdelings in om naar een kleiner blad te schakelen. Verder is het interessant om te melden dat de hele setup compatible is met Shimano onderdelen. Je kan dus een Shimano shifter combineren met de Box derailleur, of de Box push-push shifter een Shimano derailleur laten bedienen. Je bent ook niet gebonden aan de cassette van Box. De spatiëring van de kransen is identiek aan 11 speed Shimano en dus uitwisselbaar.

Ketting en cassette

Onze Box’ testgroepset wordt vervolledigd met een KMC DLC 11 ketting en een ‘eigen’ cassette. Met een spreiding van 11 tot 46 tanden is de cassette identiek aan de wide-range cassette uit Shimano’s 11 speed XT groep en evenaart het dus met 418% bijna de 420% van SRAM’s 1×11 setup. Box’ cassette past echter op een reguliere Shimano-compatible vrijloop en is opgebouwd uit losse segmenten, waarbij de grootste kransen samen vallen op twee verschillende aluminium carriers. Ze betrekken deze cassette bij SunRace. Door de meer traditionele opbouw van de cassette is deze in elk geval in basis een stuk prijsbewuster is dan die uit één geheel van SRAM’s X01 en XX1 groepsets, maar toch nog 28 gram zwaarder dan de XT van Shimano.

Prijzen

De prijs was van meet af aan één van de speerpunten van Box en er werd gemikt op het prijs- en kwaliteitsniveau van Shimano’s XT groep.

Een overzicht:

	Box One		Shimano XT		SRAM GX
	Gewicht (gram)	Prijs	Gewicht (gram)	Prijs	Gewicht (gram)	Prijs
Derailleur	264	€ 189,95	271	€ 99,99	265	€ 120,00
Shifter	125	€ 79,95	127	€ 66,99	122	€ 45,00
Cassette	465	€ 109,95	437	€ 119,99	394	€ 150,00
Totaal	854	€ 379,85	835	€ 286,97	781	€ 315,00

Vers uit de box, in het veld

Montage

De montage van de onderdelen is vrij eenvoudig. Als je ooit Shimano of SRAM aandrijfonderdelen hebt gemonteerd, dan kun je ook overweg met het spul van Box. Enige scepsis ontstond er toen ik merkte dat de schroef voor het begrenzen van de reikwijdte van de derailleur ter hoogte van het grootste (46t) krans, niet nodig bleek. Om naar die krans te schakelen, gebruikt de derailleur in mijn setup (Giant Anthem 1, uit 2014) zijn volledige reikwijdte, waarna de arm waar de schakelkabel aan vast gezet wordt, tegen de ophanging van de derailleur aanloopt. Het bleek voldoende om de ketting (ook onder last) op de 46t krans te krijgen, maar bij een dikkere derailleurhanger, of een naaf waarbij de cassette nog wat verder naar het midden van het wiel is gepositioneerd voorzie ik hier wel een probleem…

Clutch

De clutch-spanning is duidelijk te laag. Ruggespraak met Box leert ons dat ze dat ook onderkennen en dat dit bij de productieversie aangepast zal zijn.

Box’ derailleur is ook voorzien van een ‘clutch’ in het scharnierpunt van de kooi, om de ketting beter onder controle te houden en te voorkomen dat deze van je voorblad afloopt. Een essentieel onderdeel dus voor een fatsoenlijke ‘one-by’ setup. Er is geen aan/uit knop zoals bij Shimano, noch is er een blokkering zoals bij SRAM om de kooi gemakkelijk uit de weg te kunnen houden bij het (de)monteren van je achterwiel.

Bij deze pre-productie versie bleek dat nog niet direct een probleem te zijn, want de frictie die de clutch geeft, is laag. Dat betekent dus een gemakkelijke wielwissel, maar ook dat de ketting véél danst. Zoveel zelfs, dat de ketting een aantal keren van het voorblad stuiterde! Zolang ik druk op de pedalen hield, was er niets aan de hand, al hoorde je de ketting duidelijk meer klapperen. Eenmaal wat ~~concurrenten~~ andere fietsers achterop gereden te zijn en de laatste positie in te nemen in de zondagochtend-singletrackfile, waren een paar simpele boomwortels en het stilhouden van de benen voldoende om de ketting te doen aflopen. De clutch-spanning is duidelijk te laag. Ruggespraak met Box leert ons dat ze dat ook onderkennen en dat dit bij de productieversie aangepast zal zijn.

CamClutch: de demping van kooi is te laag en dus loopt de ketting soms van het kettingblad op de crank.

Ontsporen

De ketting heeft ook snel de neiging van de grootste, pakweg, 3 kransen af te lopen, zodra je meer dan een halve rotatie van je crank achteruit trapt. In de praktijk heb ik dat tijdens het rijden nog niet meegemaakt; korte, steile haarspeldbochten waarbij je je pedalen een keer extra timed (typisch niet meer dan die halve rotatie van de crank), heb ik helaas niet in mijn achtertuin liggen. Ik moet hierbij wel zeggen dat ook genoeg 1×11 setups van zowel SRAM als Shimano dit euvel ook hebben, waarbij de indruk er is dat een iet wat versleten ketting er minder last van lijkt te hebben. SRAM’s nieuwe 1×12 Eagle groepset lijkt hierin een stuk beter voor de dag te komen.

Het schakelgedrag is verder licht en consistent. Had me een blinddoek op gedaan en ik zou het verschil niet gemerkt hebben ten opzichte van een SRAM of Shimano derailleur. Met een blinddoek om rijden is overigens niet echt aan te bevelen.

Push-push shifter: heel intuïtief, maar…

Zoals al aangehaald gaat het bij Box vooral om de push-push shifter. Eén hendel met twee bewegingsrichtingen. Het schakelen naar een groter blad doe je op dezelfde manier als bij SRAM en Shimano, door de hendel te draaien. Schakelen naar een kleiner blad doe je door de hendel in zijdelings in te drukken. Een beweging die in basis niet heel natuurlijk lijkt voor je duim/hand, maar je moet het zien en – beter nog – proberen om te begrijpen dat Box een pluim verdient. Het werkt eigenlijk heel snel intuïtief, chapeau!

De klemband kan op twee posities worden gemonteerd. Ondanks de twee boutjes in de hendel is de hendel zelf niet te verstellen en daarmee zijn de afstelmogelijkheden wat beperkt. Dat, terwijl de bediening vrij nauw luistert…

Ergonomie en feedback

De shifter kent een lange ontwikkeltijd; ergonomie is nu eenmaal erg belangrijk en een derailleur kan nog zo goed zijn, als de shifter niet goed werkt, niet prettig aanvoelt of niet voldoende feedback geeft, dan zal het systeem weinig mensen bekoren. Shimano en SRAM hebben beide heel wat jaren ervaring op dit vlak en dat evenaar je niet ‘zomaar’. Box’ shifter weet mij als concept al wel te overtuigen, maar ik heb wel wat kanttekeningen bij deze eerste uitwerking.

Zodra je de hendel zijdelings indrukt én door een iet wat scheve belasting de hendel roteert binnen die speling, blokkeert deze volledig en kun je niet afschakelen!

Waar Shimano en SRAM shifters gevoelsmatig méér tolerantie hebben ten opzichte van een ideale positie voor een fijne bediening, luistert dat hier vrij nauw. Zo zit de hendel vrij dicht tegen het stuur. Het afstellen van de hendel wordt daarmee in combinatie met de verschillende remmen die er op de markt zijn, bemoeilijkt. De hendel is daarnaast vrij dun, voelt weliswaar solide en sterk aan, maar de randjes zijn vrij dun en scherp.

De hele setup (shifter en derailleur) schakelt licht. Dat verdient een applaus, maar de feedback is echter ook wat mager. Toegegeven, dit is uiterst persoonlijk natuurlijk, maar met name bij het afschakelen naar een kleinere krans, is de beweging van de hendel kort en de klik vrij zacht. Meerdere malen ervoer ik hetzelfde als bij SRAM triggers shifters bij het afschakelen op een hobbelig terrein; per abuis schakel je twee keer…

De derailleurwieltjes zijn verschillend in diameter, waarbij de grootste onderaan een soepelere loop moet geven. Beide draaien op industrielagers.

Afschakelen kan, net als bij SRAM, slechts 1 krans per keer. Opschakelen kan tot 4 kransen in ‘één haal’. Bij dit opschakelen is het punt waarop je de hendel voldoende ingedrukt hebt voor één krans wat vaag en doet me sterk denk aan de Shimano XTR 10 speed shifter die dat ook heeft. De nieuwste generatie van Shimano’s XTR is hierin verbeterd en die feedback zou ik hier ook wel wensen.

Blokkering

Er is echter één ander punt dat boven voorgenoemde persoonlijke voorkeuren uitsteekt. Of eigenlijk er onder uitsteekt. De hendel heeft een kleine speling in zijn draairichting. Zodra je de hendel zijdelings indrukt én door een iet wat scheve belasting de hendel roteert binnen die speling, blokkeert deze volledig en kun je niet afschakelen! Aangezien je duim vrijwel altijd onder een hoek op de shifter aankomt, komt dit toch best vaak voor. Zeker wanneer je staand op de pedalen bij een sprint of klim naar een kleinere krans wilt schakelen…

Conclusies

Ik heb weinig twijfels bij de werking van de derailleur. De clutch-spanning is te laag, maar dat staat reeds op punt voor de productieversie. Het instelbereik is mogelijk nu al voor sommige frame-wiel-combinaties te gelimiteerd, maar ook dat is oplosbaar zonder een fundamentele hertekening van de derailleur. Het moet echter wél gebeuren om daadwerkelijk op elke fiets 11 kransen te kunnen schakelen… Schakelprecisie is goed en de afwerking van de onderdelen kan zich absoluut meten met de high-end producten van die twee grote firma’s beginnende met de letter ‘S’.

…bediengemak en feedback zijn sleutelwoorden bij dit soort onderdelen en daar heeft Box nog huiswerk te doen.

Het push-push shifter concept weet me in de basis zeker te charmeren, vooral ook dankzij de snelle gewenning. De uitwerking moet echter beter. Iets meer verstelmogelijkheid van de hendel zou welkom zijn; zeker met hele kleine of juist hele grote handen zal men snel(ler) tegen te beperkingen aanlopen. Scherpe kantjes zijn vrij eenvoudig op te lossen uiteraard, maar het blokkeren van de hendel zal wellicht meer ingrijpen op de kern van het ontwerp.

Box heeft met haar besluit om een groepset te gaan ontwikkelen het zichzelf beslist niet gemakkelijk gemaakt. De concurrentie is sterk en kan teruggrijpen op brede ervaring, markt- en productiekennis en hebben daarnaast een flink leger aan ontwikkelaars in dienst. Met dat in het achterhoofd is Box’ poging met deze eerste groepset absoluut bemoedigend. Het feit dat ze het aandurven is al een applaus waard.

Deze eerste indrukken komen voort uit slechts twee ritten afgelopen weekend. Maar ze zijn tekenend; eerste indrukken zijn bij schakelgroepen erg belangrijk. Met het push-push principe hebben ze een unieke, eigen optie naast het brede aanbod van Shimano en SRAM, maar bediengemak en feedback zijn sleutelwoorden bij dit soort onderdelen en daar heeft Box nog huiswerk te doen.

Men mikte op Shimano’s XT voor wat betreft prijs en kwaliteit. Qua prijs pakt dat nog niet zo gunstig uit voor Box, maar we weten allemaal dat tussen adviesverkoopprijzen en de prijs die je afrekent in de (online)shop best grote verschillen kunnen zitten. Kwaliteit is lastig te meten in een paar ritten. De komende periode blijf ik de groepset verder aan de tand voelen. Eens zien hoe het zich op de langere duur houdt en of sommige onhebbelijkheden naar de achtergrond verdwijnen door gewenning, of de smaak blijven bepalen…

Een revolutie op aandrijfgebied is het niet en dat pretendeert ook niemand. Met Box’ aanbod is de keuze in manieren van schakelen simpelweg vergroot… en keuze, dat is wat wij mountainbikers allemaal willen, toch? Of ik deze set nu zou kopen? Nee. Maar vraag me dat gerust nog eens wanneer de pijnpunten verholpen zijn en mijn antwoord zal waarschijnlijk anders zijn.

Wordt vervolgd!