Test | e*thirteen Helix R12 cassette: 12-speed alternatief voor Shimano én Sram

Tekst en foto’s: Arjan Kruik

Leverproblematiek

Als gevolg van de leverproblematiek doen leveranciers van alternatieve componenten goede zaken. Althans, dat zou je denken. Maar net als beide merken met de grote S hebben ook de kleintjes te kampen met tekorten aan grondstoffen, productiecapaciteit en containerruimte. Zo ook het Amerikaanse e*thirteen, dat z’n in oktober 2020 aangekondigde 12-speed Helix R12-cassette pas eind mei 2021 kon leveren.

Tien maanden draaien

Ik heb tien maanden met de Helix-cassette gereden. Dat waren in het begin, ik benadruk dat maar even, best zware maanden voor deze cassette. Niet alleen was de zomer van 2021 sowieso best wel nat, ook heb ik tweemaal een Stoneman gereden, waarvan de laatste, die in Duitsland, onder zo nu en dan behoorlijk natte omstandigheden. En, zoals iedere biker weet, de combinatie van regen en lange beklimmingen is killing voor een aandrijflijn. In het najaar en de winter is de Helix R12 minder intensief gebruikt omdat ik toen voor deze website veel kilometers afgelegd heb op verschillende gravelbikes. In april 2022 is de cassette van m’n fiets gegaan.

12-speed schisma

Voordat ik over het rijden met de e*thirteen Helix R12 begin eerst maar even wat feiten en cijfers. Te beginnen met de compatibiliteit. Want in hun drang zich van elkaar te onderscheiden, zijn Shimano en Sram sinds de opkomst van 12-speed-systemen elk hun eigen weg gegaan. Kon je bij de 11-speed transmissies nog onbeperkt mixen & matchen, sinds 12-speed is dat min of meer voorbij; een 12-speed-ketting van Shimano past namelijk niet goed meer op een 12-speed-cassette of -voorblad van Sram en vice versa. Uiteraard allemaal voor de goede zaak, aldus beide schakelgrootmachten. Oftewel: het optimaliseren van de schakelprestaties. Zal best, maar onhandig is het wel.

Werkt met Shimano én met Sram

e*thirteen springt hierop in, want hun Helix R12-cassette werkt namelijk met schakelsystemen van zowel Shimano als Sram. Een bewonderenswaardige prestatie. Immers, Shimano 12-speed-kettingen zijn aan de binnenkant 0,15 millimeter smaller dan de 12-speed-exemplaren van Sram. En op Shimano 12-speed-cassettes zitten de afzonderlijke kransjes nét iets dichter bij elkaar. Je zou verwachten dat de e*thirteen daar met de Helix R12 eenvoudigweg tussen is gaan zitten, maar dat is volgens de makers zeker niét het geval. Begrijpelijk, want ook de schakelhulpen zijn bij beide merken anders gevormd. En die spelen als het om souplesse gaat eveens een cruciale rol. Desondanks is de Helix R12 volgens e*thirteen zodanig ontworpen, dat deze met schakelaars, voorbladen en kettingen van zowel Shimano als van Sram zou moeten functioneren, zónder aan te voelen als halfbakken compromis.

Alleen voor Sram XD-bodies

Overigens ontkomt ook e*thirteen niet aan de uitwisselbaarheidsproblematiek. Hun Helix R12-cassette past namelijk uitsluitend op naven met een Sram XD-body. Bij de betere naven zijn de cassettebodies uitwisselbaar, maar als je een achterwiel hebt met klassieke Shimano-body of Shimano’s nieuwe 12-speed Micro Spline-body, dan moet dus naast de nieuwe cassette óók nog geld spenderen aan een nieuwe body. Op mijn eigen bike zit al een Sram XD-body, dus bij mij speelt dit probleem niet. Maar als jouw bike geen XD-body heeft, kan je je afvragen of zo’n Helix R12-cassette überhaupt de moeite waard is, qua kosten.

Wat kost-ie dan?

e*thirteen positioneert de Helix R12 op het vlak van gewicht, afwerking en materiaalkwaliteit op het niveau van Sram Eagle X01/XX1 en Shimano XTR. Dus vergelijken we deze prijzen. Komt de adviesprijs van de Helix R12 op 325 euro, bij Shimano en Sram betaal je respectievelijk 395 en 485 euro. Uiteraard zijn dit adviesprijzen en niet de marktprijzen. Bovendien moeten de gewenste onderdelen ook nog leverbaar zijn; zo zijn XTR-cassettes op het moment van schrijven overal uitverkocht. Maar goed, op papier is de e*thirteen Helix R12 goedkoper dan z’n concurrenten.

Extra troef

Op het vlak van prijs heeft e*thirteen nog een éxtra troef achter de hand: de buitenste en de binnenste clusters zijn los verkrijgbaar. Nou moet ik het nog meemaken dat op mijn bike de grootste kransen eerder verslijten dan de kleintjes, dus die eerste optie lijkt me in Nederland wat overbodig. Maar een los 9-36 cassetteblok haal je voor zo’n 179 euro in huis en dat is – gezien het lage gewicht en de geavanceerde, hoogwaardige constructie – toch echt een goede deal. Daarnaast geeft e*thirteen vijf jaar garantie op materiaal- en fabricagefouten.

Ook minder gewicht en groter bereik

Maar ook op de weegschaal is de Helix R12 concurrerend; e*thirteen claimt 345 gram. Dat is 31 gram minder dan een Shimano XTR 10-51 cassette en 32 gram minder dan een Sram XX1 10-52 cassette. Terwijl het bereik juist groter is: 556 procent voor de Helix R12 versus 510 procent en 520 procent voor Shimano en Sram. Dat grote bereik realiseert e*thirteen niet door een nóg grotere binnenkrans toe te passen, maar juist door een kléiner buitenkransje te gebruiken. Dus geen 10-tands kransje, zoals Shimano en Sram, maar eentje met maar 9 tanden.

Ook kleiner voorblad gewenst

Zo’n extra klein kleinste kransje als middel om een groot bereik en tegelijkertijd een laag gewicht te realiseren klinkt slim en dat is ook wel. Maar het heeft ook ingrijpende consequenties en nadelen. Allereerst wordt de zwaarste versnelling op je bike nóg zwaarder. Een rijder die z’n zwaarste verzet zelden of nooit gebruikt, zal dat bij de Helix R12-cassette al helemaal niet doen. Tenzij je een kleiner voorblad steekt. e*thirteen adviseert dat zelfs, ook met het argument dat je daardoor het gewicht van je aandrijflijn nóg verder omlaag brengt. Maar dat brengt wél extra kosten met zich mee.

Hoekig gevoel en verminderde compatibiliteit

Daarnaast rijdt zo’n klein 9-tands kransje minder ‘rond’. Ik ervaar dat ‘hoekige’ gevoel niet als storend; ik gebruik het zwaarste verzet voornamelijk in afdalingen, als ik toch al hulp krijg van de zwaartekracht. Maar het is wel voelbaar. Een storender probleem is de verminderde compatibiliteit die het kleine 9-tands kransje veroorzaakt. Op een van de bikes waarin ik een wiel met daarop de Helix R12 wilde steken, bleek er te weinig plaats tussen het kransje en de achterpat. Hierdoor kwam de ketting klem te zitten. Okay, dat is maar één bike van de vier die ik geprobeerd heb, maar het is wel een punt van aandacht.

Simpele montage

Het monteren van de Helix R12-cassette is appeltje eitje. De uit één stuk aluminium gefreesde grootste twee kransen schuif je over de body, waarna je deze cluster met een inbusboutje fixeert. Vervolgens plaats je de uit één stuk staal gefreesde rest van de kransen op de body. Vanwege de kunststof bus tussen de body en de cassette moet je die de eerste keer flink stevig aandrukken; daarbij is een paar werkhandschoenen geen overbodige luxe. Zit ook het stalen deel van de cassette op de vrijloop, dan draai je dat met een kettingzweep een klein stukje met de klok mee, zodat de haken aan het stalen deel kunnen aangrijpen in de gleuven in het aluminium gedeelte. Tot slot nog even het borgboutje aandraaien en je kunt het bos in.

Rijden met de e*thirteen Helix R12

En dat is dus precies wat ik gedaan heb, het bos in. Sram GX-cassette en -ketting eraf, Helix R12 en een nieuwe Sram X01 Eagle PC 1290-ketting erop. Plus een nieuw kettingblad, een 30er in plaats van de originele 32er. Wat blijft is de Sram GX-derailleur en de GX-schakelaar. Met deze set-up heb ik vervolgens heb ik een kleine 1.500 kilometer en 15.000 hoogtemeters gereden, waarvan – zoals ik hierboven al schreef – een behoorlijk deel nátte kilometers.

Onopvallend schakelen

Het schakelen verloopt volkomen onopvallend. Geen originele Sram Eagle-cassette meer? Als je niet zou weten dat die vervangen is door een exemplaar van e*thirteen, zou je het verschil niet merken. Althans, bij opschakelen. Bij afschakelen is er wel verschil: er is iets meer rumoer en gevoelsmatig duurt het wat langer voordat de ketting het kleinere kransje bereikt heeft. Dit speelt met name bovenin de cassette, onderin is dit effect niet merkbaar. Ik noem dit punt omdat het me is opgevallen. Maar in de praktijk is het niet storend.

Degelijker dan Sram GX Eagle

Hoe heeft deze set zich gehouden? Het is altijd lastig iets over slijtage te zeggen, aangezien de omstandigheden nooit hetzelfde zijn. Weersgesteldheid, ondergrond, hoogteverschil, stijgingspercentage, rijstijl; het speelt allemaal een rol. Toch durf ik wel te concluderen, dat de Helix R12 qua slijtvastheid echt beter is dan de Sram GX-cassette die daarvoor op mijn fiets zat. Maar is-ie ook net zo goed als de Sram XX1 Eagle 10-50t-cassette, waarmee ik de afgelopen jaren veel kilometers heb gemaakt? Daar durf ik niet zo stellig in te zijn, met name omdat ik de Helix R12 en de XX1 Eagle niet onder identieke omstandigheden heb kunnen rijden. Toch heb ik de indruk dat Helix veel harder slijt dan z’n evenknie van Sram. Of dat is vanwege de hogere kettingspanning die inherent is aan het rijden met een kleiner voorblad of vanwege een geringere hardheid van het staal kan ik niet zeggen. Dat is iets waar in een labtest naar gekeken zou moeten worden.

Meer slijtage wegens kleinere bladen?

Hoe kleiner de bladen, hoe sneller de slijtage en hoe minder de efficiëntie, zo luidt een oude wielerwijsheid. Theoretisch valt hier geen spelt tussen te krijgen. Want hoe kleiner het kettingblad, hoe hoger de kettingspanning bij hetzelfde trapvermogen^[1]. Terwijl de ketting tegelijkertijd meer moet buigen om de geringere kromming van zo’n kleiner voorblad en kleinere cassettekransjes te kunnen volgen, met meer wrijving tot gevolg. Ergo: snellere slijtage. Althans, in theorie, want in de praktijk is het lastig vast te stellen waardóór de slijtage uiteindelijk wordt veroorzaakt. Daarbij: ik weeg maar zo’n 75 kilo en trap als hobbyrijder met een bureaubaan maar een beperkt vermogen weg. Desondanks heb ik, om het zekere voor het onzekere te nemen, aan het eind van de zomer, na de buitenlandse trips, het 30-tands voorblad vervangen voor een 32er.

^[1] Een kleiner kettingblad geeft een kleinere arm waarover het trapkoppel vanaf de crank op de ketting wordt gezet. Bijgevolg is dus de kracht in de ketting hoger dan bij hetzelfde trapkoppel over grotere kettingbladen (met netto dezelfde overbrengingsverhouding kettingblad/cassette); immers koppel = kracht x arm.

Niet geprobeerd met Shimano

Ik heb de Helix R12-cassette helaas niét kunnen proberen met een Shimano-aandrijflijn. Reden: geen van mijn huidige eigen bikes heeft Shimano en ook in de Velozine-testvloot ontbraken afgelopen seizoen bikes met Shimano-transmissie. Of de Helix R12 met Shimano-componenten dus net zo goed functioneert als met die van Sram kan ik bevestigen noch ontkennen. Ik zal, zodra er een testbike met Shimano-aandrijflijn langskomt, zéker nog even de proef op de som proberen te nemen. Ik ben benieuwd, want e*thirteen geeft aan dat een Shimano-ketting in verband met die iets smallere binnenbreedte mogelijk wat meer aandacht bij de afstelling vraagt.

Conclusie

Maar doen dan, zo’n e*thirteen Helix R12-cassette? Als je toch al een bike hebt met Sram XD-cassettebody is deze cassette de moeite waard. Zeer licht, met een supergroot bereik en scherp geprijsd. De slijtvastheid valt echter wat tegen, zeker in vergelijking tot de benchmark op dit vlak; de Sram XX1 Eagle-cassette. Echter, vanwege de tweedelige constructie – waarbij beide delen afzonderlijk te koop zijn – hoef je bij slijtage niet de gehéle cassette te vervangen. De scheelt weer. Het iets minder soepele afschakelen, de wat ‘hoekige’ kettingloop in het zwaarste verzet en de hogere kettingspanning vanwege het noodzakelijke kleinere voorblad moet je wel voor lief nemen.

“Als je toch al een bike hebt met Sram XD-cassettebody is deze cassette de moeite waard. Zeer licht, met een supergroot bereik en scherp geprijsd. De slijtvastheid valt echter wat tegen.”

Omdat ook Velozine te maken heeft met de huidige leveringsproblemen, heb ik de Helix R12-cassette niet kunnen proberen in combinatie met Shimano-onderdelen. Echter, als e*thirteens claims met betrekking tot de schakelkwaliteiten bij Shimano net zo waar blijken te zijn als die dat voor Sram zijn, dan zou ik niet weten waarom deze 12-speed cassette ook voor Shimano-rijders niet geschikt zou zijn. Maar goed, als je het zeker wilt weten, hou dan deze website in de gaten voor een update op deze test.

Meer info: ethirteen.com