Test | Shimano Deore XT M8100: dé referentie in 1x12?

Al vanaf de introductie in 1982 is Shimano’s Deore XT-transmissie maatgevend als het gaat om schakelsnelheid en vooral -precisie. Begonnen met 5-speed, later successievelijk uitgebreid naar 6, 7, 8, 9, 10 en 11-speed. En dan nu 12-speed: Shimano Deore XT M8100. Is Shimano hiermee, na veertig jaar Deore XT, nog steeds dé referentie? Bert trapte een 12-speed Shimano XT-transmissie bijna een jaar lang in de rondte om dat uit te vinden.

Bert op z’n Cube Stereo 120 HPC SLT met Shimano Deore XT. Aantal kilometers: zo’n 1.250.

Shimano Deore XT M8100: 12-speed uit Japan

Shimano XT: om mee te tellen moest je dat vroeger op je mountainbike hebben. Minstens een derailleur met de letters XT erop, maar liefst een complete groep. En toen kwam Sram met z’n 1×12-transmissie en werd alles anders. Want waar de Japanners nog lang vasthielden aan twee voorbladen, daar vonden de Amerikanen één kettingblad beter. Althans, in combinatie met een bovenmaatse cassette met twaalf kransen. Of 1×12 ook écht beter is dan 2×11? Daarover verschillen de experts nog steeds van mening. Maar experts kopen geen mountainbikes, dat doen consumenten. En die gingen massaal voor Srams 1×12.

Met de introductie van de Deore XT M8100-groep in 2020, is Shimano op papier weer helemaal bij. Eén kettingblad, twaalf kransen achter en een bereik van 510 procent. De hoogste tijd dus voor een grondige test! Alleen: hoe kom je aan een duurtestbike? Vanwege het enorm tekort aan fietsen en fietsonderdelen ging de afgelopen tijd bijna iedere mountainbike vanuit de fabriek zo snel mogelijk richting consument. Duurtestbikes voor de fietsmedia? Uhh, nu even niet.

Het huidige mtb-aanbod: veel onderdelenmixen, weinig complete groepen

En dan is er nog de trend bij fabrikanten om geen complete groepen meer te monteren, maar onderdelen uit verschillende groepen te mixen. Cassette uit de ene groep, derailleur uit de andere, een crank van het huismerk, dat werk. Zo worden de kosten gedrukt, maar is het toch een “XT-bike”. Berucht zijn de zogenaamde ‘excuusderailleurs’, zoals op de Cube Attention SL waarop we onlangs reden, met uitsluitend de letters XT waar je het ziet, op de derailleur, en daar waar je het niet ziet Shimano Deore-spul. Het omgekeerde zien we trouwens ook op de redactie langskomen. Dan is XT niet de highlight, maar juist de sluitpost. Zoals bij een Cannondale Scalpel HT Hi-Mod 1 bijvoorbeeld, met een super-de-luxe XTR-derailleur als blikvanger en een XT-cassette, ketting en schakelaar voor het zware werk.

Een Giant Anthem Advanced Pro 1 testbike lijkt in eerste instantie compleet XT, maar nee, toch niet. De ketting is van KMC en de remschijven komen uit het koopjesschap van Shimano. Dus waar halen we een complete XT-bike vandaan? Gelukkig meldt huisvriend Bert zich. Bert heeft het afgelopen najaar een nieuwe Cube gekocht: een Stereo 120 HPC SLT. “Van voor tot achter compleet XT!”, roept hij enthousiast. Top Bert, dan ga jij voor ons kilometers maken! En dat is Bert de afgelopen maanden dus gaan doen. De resultaten van zijn inspanningen, gecombineerd met onze eigen ervaringen met XT-onderdelen, lees je hieronder. Missie geslaagd? Niet helemaal, want toen we foto’s van Bert en zijn Stereo gingen maken, bleek het crankstel niet van Shimano te zijn, maar een TRS Race van E*thirteen. Absoluut een upgrade, want dit is een van de lichtste carbon cranks op de markt. Maar ja, weer niet “compleet XT”…

Huisvriend Bert met zijn Cube Stereo 120 HPC SLT. Helemaal Shimano XT? Bijna.

Shimano XT: de 1×12 transmissie

Cassette en ketting

De werking van een derailleursysteem hangt af van het samenspel tussen derailleur, schakelaar, ketting en cassette. Ik begin even met die laatste, de cassette. In de 12-speed XT-uitvoering heeft het kleinste kransje 10 tanden en de grootste 51. Het totale bereik komt hiermee op 510 procent. De twee grootste kransen, de zwarte, zijn van licht aluminium, de rest is van zwaarder maar ook slijtvaster staal. Sram 12-speed biedt met 520 procent een nét iets groter bereik, maar daar staat tegenover dat de tussenstappen bovenin de Shimano-cassette minder groot zijn dan bij de Amerikaanse concurrent. Het zijn een hoop cijfertjes, maar ik noem ze voor de volledigheid toch maar even. Shimano XT: 10-12-14-16-18-21-24-28-33-39-45-51. Sram Eagle: 10-12-14-16-18-21-24-28-32-36-42-52. Doordacht van Shimano: de kleinste vier kransjes, de exemplaren die in de praktijk het snelst slijten, zijn los verkrijgbaar!

Het vernieuwde systeem van stijg- en daalhulpen op de 12-speed XT-cassette heet ‘Hyperglide+’. Ten opzichte het oude Hyperglide-systeem claimt Shimano sneller en soepeler schakelen. Maar let op: deze verbeterde werking zou uitsluitend optreden als een originele Shimano HG+ ketting gebruikt wordt. Over passend gesproken: omdat het kleinste kransje een 10 is, past een 12-speed Shimano XT-cassette niet op een conventionele Shimano HG-body, maar moet-ie op een zogenaamde Microspline-body. Veel actuele wielen, zoals die van Newmen op de Cube Stereo 120, zijn verkrijgbaar met dit type body.

Crankstel

Tsja, hier gaat het dus fout met de Cube “compleet XT” Stereo van huisvriend Bert. Want de crank en het kettingblad blijken niet van Shimano, maar van E*thirteen. In alle eerlijkheid functioneert dit carbon alternatief gewoon prima. Het smal-breedprofiel van het kettingblad houdt de Shimano XT-ketting effectief op z’n plaats en er is in de lichtste en zwaarste verzetten, als de kettinglijn op z’n schuinst is, geen sprake van bijgeluiden. Zou de transmissie op Berts Cube Stereo beter functioneren met een origineel Shimano XT-crankstel? We zouden er onze handen niet voor in het vuur durven steken. Omdat de trapaslagers eveneens van E*thirteen zijn, kunnen over de levensduur van XT-trapaslagers niets zeggen.

Het kleinste kransje op de 12-speed Shimano XT-cassette heeft 10 tandjes, de grootste 51. Daarmee komt het totale bereik op 510 procent.

Links een conventionele Shimano HG-body, rechts de speciale Microspline-body die je voor Shimano 12-speed nodig hebt.

Na circa 1.250 (Nederlandse) offroad-kilometers vertonen met name de veelgebruikte 12, 14 en 16 sporen van slijtage. De 10 is nog helemaal goed en hetzelfde geldt voor de 18 en hoger.

Hey, waar zijn de letters XT gebleven? Uhh, die zijn er niet: Cube monteert een carbon E*thirteen-crankstel op de Stereo 120 HPC SLT.

Alhoewel het 12-speed smal-breedprofiel van E*thirteen ánders is dan dat van Shimano, lijkt de combinatie toch goed te werken.

Fijn! Eindelijk ook bij Shimano praktische snelsluitschakels.

De Shimano 12-speed XT-ketting op Berts Cube Stereo 120 na circa 1.250 kilometer. Niet slecht!

Voor wie er nog geen plaatje bij heeft: zó ziet een origineel 12-speed Shimano XT-crankstel eruit. Deze holle aluminium crank zit op een Giant Anthem Advanced Pro die we onlangs getest hebben.

Schakelaar

De schakelaar heeft als vanouds twee hendels; met de onderste schakel je op, met de bovenste af. Je hebt de mogelijkheid vier verzetten in één keer op te schakelen en twee in één keer omlaag. Dat afschakelen kun je met zowel duim als wijsvinger doen; 2-Way Release noemt Shimano dat. Beide schakelhendels hebben een geribbeld oppervlak, met op de onderste hendel een inzetje van stroef rubber. Bij de I-Spec EV-uitvoering op de Cube Stereo is de shifter direct verbonden met de remhendelbeugel. De I-Spec EV-montage biedt niet alleeen de mogelijkheid de schakelaar van links naar rechts te verschuiven, maar hij is tevens te roteren. De instelbaarheid is dus okay, maar een hoekverstelling op de onderste hendel zou het spreekwoordelijke puntje op de i zijn.

Het schakelen zelf verloopt onopvallend. Onopvallend in die zin, dat de transmissie gewoon altijd en overal werkt. De druk die je op de opschakelhendel moet uitoefenen is gering, de schakelactie zelf start nagenoeg direct en verloopt bovendien razendsnel. Sneller dan bij Sram? Sneller dan bij Sram. En tevens stiller, zéker als je in een klimmetje opschakelt. Als het gaat om opschakelen onder belasting, is Shimano XT M8100 de beste derailleurtransmissie ik tot nu toe gereden heb. Dito overigens voor het afschakelen, met bonuspunten voor de Multi Release-functie, waarbij je in één beweging twee kransjes omlaag kunt schakelen. Dat is echt ideaal op routes met veel kleine klimmetjes, omdat je razendsnel weer in een zwaarder verzet zit en zo lekker je tempo kunt vasthouden.

I-Spec EV: de schakelaar is direct verbonden met de remhendelbeugel.

Met de onderste hendel schakel je tot vier versnellingen in één keer op, met de bovenste tot twee versnellingen in één keer af.

‘2-Way Release’: om af te schakelen kun je zowel je duim als je wijsvinger gebruiken.

Schakelen als je een steile helling beklimt? Geen probleem.

Derailleur

Zoals ik hierboven al aangaf doet de XT-transmissie opvallend onopvallend zijn werk. Dus ook de derailleur. Toch zijn een aantal dingen zeker vermeldenswaardig. Allereerst het feit dat een goed afgestelde derailleur ook goed afgesteld blijft. Shimano XT M8100 lijkt minder gevoelig voor kleine variaties in kabelspanning dan concurrerende systemen. Daarnaast is het afstellen van de B-schroef, waarmee je de afstand tussen het bovenste derailleurwieltje en de cassette bepaalt, eveneens tamelijk ongecompliceerd. Heb je hiervoor bij Sram een losse kunststof pasmal nodig, bij Shimano XT staat de juiste positie aan de binnenkant van de derailleurkooi gedrukt. Handig!

Bij de introductie van Shimano XT M8100 doken her en der verhalen op over problemen met de instelbare koppeling die in het terrein de ketting op spanning houdt en daarmee aflopen van de ketting tegengaat. Of dat iets te maken heeft met die eerste serie derailleurs of met de weersomstandigheden – het afgelopen jaar was zoals je weet niet bepaald nat – weet ik niet, maar we zijn het probleem niet tegengekomen, noch op een van onze testbikes, noch op Berts duurtestfiets.

Het meeste zichtbare deel van de Shimano XT M8100 12-speed groep: de derailleur.

Ter bescherming van het onderste derailleurwieltje loopt de onderkant van de kooi iets meer naar voren door dan bij de vorige generatie.

Praktisch: de juiste afstand tussen het bovenste derailleurwiel en de cassette staat op de binnenkant van de kooi gedrukt..

De koppeling die in ruw terrein de beweging van de derailleurkooi moet dempen staat in principe altijd aan (rechts). Alleen bij uitnemen van het wiel zet je ‘m los. A propos wiel uitnemen: een knop om de derailleurkooi in een rechte stand te fixeren missen we bij Shimano nog steeds.

Remmen

Het is altijd lastig om universele uitspraken te doen over remmen. Ik bedoel: een derailleursysteem schakelt goed of schakelt niet goed, ongeacht waar je rijdt. Maar het al dan niet goed functioneren van schijfremmen wordt door een veelheid aan factoren bepaald. Hoe zwaar ben je? Rijd je in Nederland of in de bergen? Hoe groot zijn de remschijven? Daarom hier even wat context: Bert weegt 90 kilo, zijn Cube Stereo 120 HPC SLT is de grens niet over geweest en voor en achter zijn af fabriek tweezuigerremklauwen met 180 mm remschijven gemonteerd. En die combinatie van gewicht, terrein en uitrusting functioneert ronduit uitstekend.

Het remgevoel is vrij hard en direct, de stopkracht hoog. Typisch Shimano, maar met de opmerking dat het gevoel iets minder aan-uit lijkt te zijn dan bij vorige generatie. Shimano brengt onder de XT-vlag overigens ook vierzuigerremmen. In het Duitse Ertsgebergte hebben we daarmee op een Merida Ninety-Six 8000 goede ervaringen opgedaan: nóg meer stopkracht dan de toch al niet flauwe tweezuigervariant. Dat brengt me trouwens op het punt betrouwbaarheid. Al tijden circuleren er berichten over Shimano XT-remmen met een instabiel aangrijppunt. Met name tijdens lange afdalingen zouden XT-remmen hier gevoelig voor zijn. Dat kan, maar wij hebben dat zelf (nog) niet ervaren.

Remschijven

Tot slot nog even de remschijven. Op Berts Cube Stereo zitten de originele Shimano IceTech-remschijven. Hierbij is een laag aluminium tussen twee lagen roestvast staal gesandwiched. Het resultaat is niet alleen een lager gewicht, maar tevens – volgens Shimano – een fors verbeterde warmteafvoer. We kunnen deze claim niet verifiëren. Reden: de afdalingen in Nederland zijn niet lang genoeg om de remmen écht heet te maken en in het buitenland hebben we nog nooit met IceTech-remschijven gereden. De reden is voor dat laatste is, denk ik, dat veel fietsfabrikanten kiezen voor reguliere (lees: goedkopere), volledig stalen remschijven.

Remmen? Gasgeven bedoel je!

Shimano Deore XT-remhendel: fijne éénvingerremgreep, direct remgevoel, veel stopkracht. Het stelschroefje (pijl) om het aangrijppunt te verstellen doet echter niet zoveel.

Het knopje om de afstand van de remgreep tot het stuur te verstellen is echter wel functioneel.

Op Berts Cube Stereo 120 vind je remklauwen met twee zuigers, maar Shimano maakt ook een versie met vier zuigers per remklauw.

Zélfs op bike die “compleet XT” zouden zijn zie je ze niet vaak, maar Cube gaat op de Stereo 120 HPC SLT dus wél all-the-way: originele Shimano IceTech-remschijven.

De 180 mm IceTech-remschijven en remklauwen met twee zuigers zijn dikke prima op Nederlandse mountainbikeroutes.

Wie een mountainbike met Shimano XT koopt hoeft in ieder geval z’n remmen en transmissie niet te upgraden. En blijft namelijk op het vlak van functionaliteit niks te wensen over.

Conclusie

Onze eigen ervaring op diverse testbikes én de duurtest op de Cube Stereo 120 HPC SLT van huisvriend Bert wijzen beide in dezelfde richting: Shimano Deore XT M8100 is niet alleen normbepalend functioneel, maar ook bovengemiddeld degelijk. Althans, dat kan je wel zeggen na de circa 1.250 kilometer die met de Cube Stereo 120 is gereden. Natuurlijk, dat is geen schokkend grote afstand en ja, het afgelopen jaar was uitzonderlijk droog. Maar dan nog: zowel de ketting als de cassette zijn nog lang niet op hun eind. Terwijl er bij Velozine toch regelmatig bikes langskomen die nog geen 1.000 kilometer op dezelfde ketting en cassette halen.

Ook de remmerij is dik in orde, zowel qua pure remkracht als voor wat betreft het gevoel en de doseerbaarheid. Over de slijtvastheid van de remmen valt in algemene zin weinig zinnigs te zeggen, dat is namelijk extreem afhankelijk van het terrein, het gewicht van de rijder en natuurlijk het weer. Over de slijtvastheid van de Shimano Deore XT-remmen op de Cube Stereo 120 doen we daarom geen uitspraken, behalve dat het remgevoel gedurende de gehele test niet is veranderd.

“Onze eigen ervaringen op diverse testbikes en de duurtest op de Cube Stereo 120 HPC SLT van huisvriend Bert wijzen beide in dezelfde richting: Shimano Deore XT M8100 is niet alleen normbepalend functioneel, maar ook bovengemiddeld degelijk.”

Dan zijn er nog de punten gewicht en prijs. Daarover hebben we het hierboven niet gehad en dat gaan we hier ook niet doen. Immers, de meeste mountainbikers kopen complete bikes en daar zit al een groep op. En rijders die hun mountainbike willen upgraden met XT-onderdelen? Dat is altijd een goed idee natuurlijk. Maar ook dan heeft het weergeven van prijzen weinig zin; op het internet gaan ze namelijk alle kanten op. En de gewichten dan? De weegschaalfetisjist die voor het allerlaagste gewicht gaat, kiest toch niet voor Shimano XT; voor dit type mountainbiker heeft Shimano de peperdure XTR-groep in z’n programma. Maar goed, wil je per se weten wat het spul weegt; we hebben het hieronder weergegeven.

Samenvattend: ga je voor een 12-speed groep met de beste schakelprestaties en een bovengemiddelde degelijkheid en hoef je niet per se het lichtste van het lichtste op je mountainbike? Dan moet je Shimano Deore XT M8100 hebben. Punt.