Tekst & foto’s: Jeroen van den Brand
Met dank aan Merida Benelux voor het beschikbaar stellen van de Silex 8000.
Merida Silex 8000 met Shimano GRX Di2 2×12-speed
Tijdens de introductie van z’n nieuwste gravelbike Silex in het najaar van 2023, gaf Merida al toe dat ze zich realiseerden dat het gat tussen het topmodel Silex 10k en de daaronder gepositioneerde Silex 7000 behoorlijk groot was. Dat er dus nóg een model gelanceerd zou worden leek logisch. Met de Silex 8000 is dat gat nu gevuld. Deze Silex 8000 is één van de eerste gravelbikes op de markt die per direct verkrijgbaar is met de nieuwe GRX Di2 2×12-groep van Shimano. De Silex 8000 staat voor 5.699 euro in de showroom. Ik kon er in aanloop naar de lancering van de nieuwe groep al eventjes mee op pad. Een uitgebreide review van de Merida Silex 8000 volgt later.
Alle details over de nieuwe GRX Di2 2×12-gravelgroep van Shimano lees je in ons uitgebreide nieuwsbericht.
Shimano GRX Di2: (vooralsnog) alleen 2×12-speed
“Ik moet niets van elektronica op m’n fiets hebben!” Als dat is wat in je opkomt bij elektrisch schakelen, dan is Shimano Di2 niets voor jou. En bij Sram ben je sowieso al snel klaar met winkelen, want dit merk zet, op het Apex-opstapniveau na, volledig in op elektrificatie. Als je bij Shimano inkopen doet heb je meer geluk; de Japanse firma biedt zowel mechanische als elektrische schakelspullen aan. Je bent overigens ook zeker niet de enige die niets van batterijgevoed kettingontspoorspul (of elektronica in bredere zin) moet hebben. Maar je vertegenwoordigt ook niet de hele markt. Want genoeg mensen vinden het wél tof.
Reden genoeg voor veelaanbieder Shimano om dus óók z’n 12-speed GRX-groep te voorzien van een Di2-variant. Ja, enkelvoud, want vooralsnog heeft de Japanse firma alleen GRX 2×12-speed. Een specifieke 1x-setup is er vooralsnog niet. Maar je hoeft geen glazen bol te hebben of Nostradamus te heten om te kunnen invullen dat die er echt wel ooit zal komen. Wanneer? Gegeven het feit dat de mechanische 1x gravelderailleurs sterk afgeleid zijn van de mountainbike-derailleurs, gok ik zo dat wanneer we Di2 voor 12-speed 1x-mountainbikegroepen zien we ook snel een GRX Di2 1x-setup zullen tegenkomen. Of andersom, gezien het grote belang van de gravelmarkt voor de fietsindustrie.
Ik ben geen uitgesproken voor- of tegenstander van elektronisch schakelen. Functioneel heb ik nog steeds weinig te klagen over mechanisch schakelen. De techno-nerd in me (als in: techniek, beslist niet het muziekgenre, maar dat terzijde), vindt elektronisch schakelen erg interessant. Of gewoon leuk, wat ik op zichzelf al reden genoeg vind om m’n spaarcenten er voor te overwegen. Zijn er ook nog rationele argumenten om het niet of juist wél te overwegen? Eens zien of ik daar wat antwoorden op kan vergaren.
Merida Silex 8000 set-up
Het Di2-gebeuren staat naast de mechanische componenten in het programma van Shimano’s GRX-collectie. Dat betekent dan ook dat de overige 12-speed specifieke onderdelen gedeeld worden tussen de mechanische en elektronische groep(en). De nieuwe GRX Di2 2×12 is dan ook compatibel met zowel de RX820-crankset met 48/31t kettingbladcombinatie als met de RX610-crankset met de compactere 46/30t-vertanding. Achteraan wordt dit dan gecombineerd met een 12-speed 11-34t of 11-36t-cassette.
Correctie 28 mei 2024: Shimano laat via een tweede persbericht weten dat de GRX Di2-voorderailleur, anders in het eerste persbericht aangegeven, alleen compatibel is met de FC-RX820-2 crankset met de 48/31-vertanding en dus niet werkt met de 46/30t-crankset uit de RX600-serie.
De Merida Silex 8000 is vooraan voorzien van de GRX RX820-crankset. Achteraan is een 11-36t CS-HG710-cassette (uit de 105-serie), waardoor het bereik uitkomt op De ketting is een M8100 exemplaar uit de Ultegra/Deore XT-familie.
De 48/31t-vertanding in combinatie met een 11-36t-cassette geeft een bereik van 506 procent. Dat is weliswaar minder dan de 510 procent die je bij de GRX 1×12-set-up met de 10-51t-cassette hebt, maar de onderlinge schakelstappen bij de 2×12-setup zijn iets kleiner. En dat op zichzelf is de reden om een set-up mét voorderailleur te overwegen.
Direct-mount achterderailleur
Sinds een paar generaties vind je een extra ‘link’ tussen de derailleur en het derailleurpat van je frame. In feite is de b-link, zoals dat deel heet, een oplossing die Shimano standaard aanbiedt om een derailleur op een regulier derailleurpat te kunnen monteren. Maar nog vóórdat Sram met z’n Full Mount-derailleur met montage rechtstreeks aan het frame kwam, bewandelde Shimano dat pad ook al. Er waren echter maar weinig fabrikanten die het concept omarmden. Merida kiest er bij de Silex echter bewust voor om de Di2-achterderailleur zónder b-link te monteren, en dus van de meer rechtstreekse (… direct-mount…) optie gebruik te maken. Reden: direct-mount is een stuk stijver. En zéker met een motorgestuurde derailleur is dat geen slecht idee. Het komt de schakelkwaliteit ten goede.
Koop je een GRX Di2-achterderailleur los, dan is die altijd voorzien van een b-link. En dus past-ie ook op reguliere derailleurpatjes. Het is niet gezegd dat daarmee de schakelkwaliteit slechter is, maar is wél meer afhankelijk van de stijfheid van het originele patje van je frame.
Schakelkwaliteit
Schakelen met de GRX Di2 2×12-speed groep is een feest der herkenning. Althans, als je bekend bent de vorige generatie GRX Di2. Zelfs als ik extra mijn best doe om een verschil op te maken, kom ik eigenlijk tot de conclusie dat deze nieuwste generatie precies hetzelfde aanvoelt. Het geheel schakelt geheel typerend voor wat we al jaren kennen van de Japanse firma: consistent en moeiteloos. En in het geval van Di2 gaat dat gepaard met een typisch bzzzzt-geluid. Een geluid dat overigens resoluut en onverstoorbaar klinkt. Wat ik daarmee bedoel is dat de motoren in zowel voor- als achterderailleur nooit moeite hebben met het verplaatsen van de ketting, ongeacht hoeveel druk ik op de pedalen zet.
Ja, je hebt een klikje extra, want 12 in plaats van 11-speed, maar daarmee is het verschil wel opgesomd. Nu al een dooddoener als conclusie? Dat is maar net hoe je het bekijkt. Want het grote verschil met de vorige generatie is natuurlijk dat de schakelsignalen door de lucht en niet door een kabeltje naar de derailleurs gaan. Maar deze semi-draadloze set-up schakelt echter niet merkbaar langzamer. Aan de andere kant ook niet merkbaar sneller. Onder de streep is het simpelweg actie is reactie, keer op keer.
Maar schakelkwaliteit is méér dan de snelheid waarmee een derailleur schakelt. De cassette, ketting en voorbladen doen een flinke duit in het zakje. Maar op dat vlak hoef je de Japanse onderdelenfabrikant niets wijs te maken. Niet geheel verrassend dus dat Shimano’s GRX Di2 2×12-groep ook weinig te wensen overlaat. Of… toch wel?
Grenzen opzoeken: gesynchroniseerd schakelen
Eén van de voordelen van elektronisch schakelen is dat je wat slimmigheden kunt toevoegen. Zeker wanneer je naar een set-up mét voorderailleur kijkt, biedt een elektronische aansturing extra mogelijkheden. Bij elke 2x-set-up zijn er verschillende combinaties tussen voorblad en cassette-tandwiel te maken die netto eenzelfde ratio opleveren. Dankzij elektronica kun je bij Di2 de hele transmissie gesynchroniseerd schakelen. Dat wil zoveel zeggen dat je alle unieke versnellingen sequentieel schakelt, waarbij de programmatuur bepaalt wanneer voor- en achterderailleur schakelen en in hoeveel stappen. Je slaat dus alle dubbele versnellingen over.
In theorie klinkt dat erg goed; je hebt eenzelfde simpele bedieningslogica als bij een 1x-aandrijving, waarbij je in feite alleen op- en afschakelt, zonder dat je nog moet nadenken wanneer je de voorderailleur schakelt. Alleen dan met netto iets kleinere stappen per versnelling en tóch een groot bereik als bonus. Iets dat een 1x-setup niet weet te verenigen. Ik heb de Shimano GRX Di2 2×12-speed set-up op de Merida vooral in deze stand gebruikt.
Bij het steeds lichter schakelen ligt het synchroshift-moment (dat overigens instelbaar is) altijd bij de op één, twee of drie na lichtste verzetten op je cassette, terwijl de ketting vooraan nog op het grote kettingblad ligt. Oftewel: je rijsnelheid is dan laag en veelal zit je in dit bereik wanneer je aan het klimmen bent. En als je dat met behoorlijk wat druk op de pedalen doet, loop je toch wel tegen de grenzen van het schakelen van de voorderailleur aan.
Sterke voorderailleur
Onder pedaaldruk wordt de ketting namelijk vast getrokken op het kettingblad. En waar je met een mechanische bediening het moment van schakelen nauwgezet met je pedaalslag kunt timen, gaat dat bij Di2 in de synchronisatie-modus zonder die timing. Althans; zodra je op de knop druk en Di2 vindt dat het tijd is om de voorderailleur te schakelen, doet-ie dat simpelweg meteen. Maar als je dus druk blijft houden op de pedalen, gaat die schakeling een stuk lomper. De voorderailleur is namelijk sterk en duwt écht wel door. En dus ontstaat er kortstondig een stevig gevecht tussen jouw beenkracht, de motor van de voorderailleur en de ketting en het kettingblad. En de term ‘verfijnd schakelen’ is dan niet meer van toepassing.
Bij deze schakelactie schakelt ook eerst de voorderailleur. Pas daarna schakelt de achterderailleur twee kransjes zwaarder, om zo op een ratio uit te komen die ongeveer het zelfde netto verschil oplevert als de schakelingen op de cassette alleen totdat punt. Het idee is dus dat je daardoor een meer consistente cadans kunt aanhouden. Er zit alleen een merkbare vertraging op het ‘corrigeren’ van de achterderailleur. Bij Srams versie van dit schakelprotocol gaat dit – ondanks een iets trager schakelende voorderailleur – toch een net wat sneller. Het effect is dus dat je kortstondig twee versnellingen te licht trapt, voordat de achterderailleur z’n werk heeft gedaan.
Gesynchroniseerd schakelen is daarin dus niet feilloos. Maar, dat gezegd hebbende; je kunt te allen tijde zelf de voorderailleur bedienen en dus dat moment vóór zijn. En dan maak je je gewoon volop gebruik van het verfijnde schakelen dat GRX Di2 kan bieden. Op de lokale, zestig meter hoge vuilnisbelt merk ik dan ook dat ik het synchroshift-moment niet afwacht, maar daarop anticipeer door vooraan al zelf te schakelen. Uiteindelijk komt het dus vooral neer op je rijstijl of gesynchroniseerd schakelen (of de afgeleide schakelopties*) werkelijk iets toevoegt.
* Naast gesynchroniseerd schakelen biedt Shimano bij z’n 12-speed Di2-groepen ook semi-gesynchroniseerd schakelen aan. Hierbij corrigeert de achterderailleur dusdanig dat ook de meest logische vervolgratio ontstaat, wanneer je zelf de voorderailleur schakelt. Daarnaast introduceert Shimano bij deze Di2-generatie ‘Front Shift Next‘, maar daar heb ik niet mee geëxperimenteerd.
GRX Di2 12-speed rem-schakelgrepen
Vernieuwde ergonomie
Qua schakelgedrag is er dus niet bijster veel veranderd bij Shimano’s gang naar 12-speed GRX Di2. Iets dat al goed is, valt nauwelijks te verbeteren. Zoiets moeten ze gedacht hebben in Japan. En ik geef ze groot gelijk. Bij de rem-schakelgrepen zijn er wel wat tastbare vernieuwingen.
Allereerst is de overgang naar de verhoogde voorzijde wat scherper gevormd. Volgens Shimano geeft dit een beter gedefinieerd gevoel en dus meer controle. Bij de vorige generatie was de overgang een grotere radius. Die liet juist toe dat er meer handposities mogelijk waren met nog steeds voldoende houvast. Ik ben nog niet helemaal overtuigd van de nieuwe, meer uitgesproken vorm. Want het lijkt mijn handen automatisch telkens op dezelfde manier op de greep te plaatsen. Zoiets is natuurlijk extreem persoonlijk. Ik vind het een prima, fijne plek. Daar niet van. Maar mijn handen zijn gemiddeld; niet extreem klein óf groot. Ik vraag me toch wel af of juist grotere handen wel genoeg ruimte hebben.
Die gedachte wordt verder gevoed doordat de remleiding meer voelbaar is dan ik me kan herinneren van de 11-speed GRX Di2-generatie. Als ik iets meer rechtop wil zitten zet ik vaak mijn handen neer op die plek waar de greep en het stuur samen komen. Bij deze nieuwe RX825-grepen pakt dat nu wat minder prettig vast. Dit is deels ook wel afhankelijk van de vorm van het stuur en de exacte plaatsing van de grepen. En de overgang is misschien nog iets te finetunen met dikker stuurlint. De Merida Silex 8000 is op dit punt wel wat karig bedeeld; het stuurlint is vrij dun en dat versterkt het gevoel verder. Was dit mijn eigen fiets, dan had ik hier zeker zelf nog wat geoptimalisateerd.
Meer geschikt voor sturen met flare
De doorsnede van de greep rondom ervaar ik als fijn. Nu heeft het stuur van de Merida Silex 8000 gravelbike geen extreme flare, dus de grepen staan vrij rechtop. Maar als ik mijn handen wat rond de body roteren, merk ik dat er niet echt een duidelijke hoek voelbaar is. Dus bij sturen met véél flare, geloof ik wel dat de grepen óók fijn vastpakken. Daar komt bij dat ook de remhendel iets prominenter naar de zijkant uitsteekt. En die is daardoor gemakkelijker vast te pakken vanaf bovenop de grepen. Over de remmen verderop meer.
Primaire schakelhendels
Shimano heeft de GRX Di2-grepen de schakelhendels meer onderscheiden door ze qua hoogte te veranderen. Daarin volgen ze het ontwerp van de huidige 12-speed Di2-racefietsgroepen. In mijn optiek is dat een goede stap. Zeker wanneer ik met handschoenen met lange vingers rijd, is het verschil tussen beide hendels duidelijker. En dat is welkom, zeker omdat het klikje tijdens de bediening nog altijd niet extreem veel feedback geeft. Dat gezegd hebbende; per ongeluk schakelen is me nog niet overkomen, dus de tegendruk van het veertje in de hendel(s) is voldoende.
Derde knop
Bij de nieuwe GRX Di2-grepen is de derde knop aan de zijkant iets meer prominent. Ze liggen prima binnen duimbereik, en zouden iets meer feedback geven, waardoor de bediening meer tactiel moet zijn. Waarvoor je ze gebruikt, kun je uiteraard zelf bepalen via de E-Tube Project-app. Op de Merida Silex 8000 gravelbike heb ik ze als extra schakelknoppen geprogrammeerd, parallel aan de voorste hendels onder aan de grepen.
Toch is de feedback van de derde knop wel wat mager. De rubberen hoes over de greep dempt veel van het klikje dat al niet bijster zwaar gaat. Zeker in combinatie met lange-vinger-handschoenen is het zoeken naar de juiste plek om te drukken. En vervolgens vind ik de feedback te gering om ze als schakelknoppen te gebruiken. Zónder handschoenen is het acceptabel en merk ik dat ik ze gemakkelijker meteen goed indruk.
Goed doseerbare remmen
Op het gebied van remmen op de gravelbike blijft Shimano met z’n nieuwe 12-speed Di2-grepen mijn favoriet. De hendels erg liggen goed in de hand, van bovenop de grepen of vanuit onder in de beugel. En bovendien laten de remmen zich mede door de plaatsing van het scharnier erg goed doseren. Het scharnierpunt ligt 18 millimeter hoger dan bij de mechanische grepen. Vooral van bovenop de grepen is de bediening voor kleinere handen een stuk beter dan bij de mechanische groepen van Shimano. De remmen laten zich erg goed doseren. Ze zijn bovendien krachtig. En juist omdat Merida op z’n Silex 180 millimeter schijven monteert, komt die fijngevoelige dosering erg van pas!
E-Tube Project-app en connectiviteit
Eén van de argumenten om voor elektronische schakelapparatuur te kiezen zijn de mogelijkheden die mechanische set-ups niet bieden. Opties zoals het gesynchroniseerd schakelen. Maar ook als je voor- en achterderailleur naar eigen inzicht wilt bedienen biedt elektronica voordelen. Je kunt immers de toewijzing van de knoppen zelf bepalen. Omdat ik parallel ook rijdt op een gravelbike met Sram Force AXS, heb ik de Shimano GRX Di2 2×12-setup in synchroshift-modus eenzelfde bedieningslogica gegeven als de set-up van Sram. Links opschakelen, rechts afschakelen.
Om dit soort instellingen te wijzigen biedt Shimano z’n E-Tube Project-app aan, die je ook gebruikt bij bijvoorbeeld de instellingen van de e-bike-motoren van het merk. Via deze app kun je ook de batterijstatus opzoeken van alle componenten. Maar die kun je ook opvragen via de schakelhendel, waarbij de nieuwe led voorop de greep je terugkoppeling geeft. Niet dat je dat vaak moet doen: de knoopcellen gaan 3,5 tot 4 jaar mee, aldus Shimano! En ook op de derailleur kun je met een druk op de knop de status aflezen. Shimano geeft te kennen dat een volle batterij je zo’n 1.000 kilometer schakelen geeft.
Om de app met je schakelsysteem te verbinden, druk je kortstondig op de knop onderop de achterderailleur. Je kunt er daarbij voor kiezen om een code als beveiliging in te stellen. Daarmee voorkom je dat iemand anders buiten jouw medeweten om jouw set-up (her)programmeert. Goed; die vorm van competitievervalsing acht ik klein, maar toch…
Niet extreem intuïtief en snelheid laat te wensen
De E-Tube Project-app blinkt in mijn optiek echter niet echt uit in gebruiksvriendelijkheid. Zo zijn sommige elementen wat raar vertaald en pop-ups met extra uitleg over functies laden extreem traag, ongeacht je internetverbinding.
Een andere eigenaardigheid vind ik het omschakelen tussen één van de drie schakelmodi. Via de app bepaal je wat elke schakelmodus is; naast de volledig manuele bediening kun je dus onder meer twee (semi-)synchroshiftmodi in programmeren. Welke modus je inschakelt, bepaal je echter door op de knop onderop de derailleur te drukken, nadat je de app weer hebt losgekoppeld. Enkel het oplichten van de led bovenop de derailleur geeft een bevestiging van welke modus je hebt ingeschakeld. Echt duidelijk is dat mijns inziens niet. Vooral omdat je die knop óók gebruikt voor het afroepen van de batterijstatus en de verbinding met de app maakt. Het verschil zit hem in de tijd dat je op de knop drukt. De led geeft je dan aan wát je doet, maar dan moet je die kleuren en knippersnelheden dus wel onthouden hebben.
Een stuk minder omslachtig en mijn inziens geen technisch complexe oplossing zou zijn om het duidelijk te kunnen voorselecteren in je app, waarna dát programma actief is wanneer je de boel ontkoppelt. De schakelprogrammas zijn zo fundamenteel in de bediening, dat ik ook weinig reden zie waarom je dat nog onderweg (zonder app) zou willen veranderen. Dat is typisch iets dat je vooraf kiest en daarbij blijft, toch? Wat dat aangaat mogen de Shimano-programmeurs toch nog eens te raden gaan bij de Sram AXS app die op veel van deze vlakken sneller én een meer intuïtief werkt.
Conclusie
Zoals vaker zijn de introducties van Shimano meer evoluties dan revolutie. De lat ligt namelijk al hoog met verfijnd en consistent schakelgedrag. En dat van opstapgroep tot z’n de meest high-end groepen. De introductie van de 2×12-speed GRX Di2-groep voor gravelbikes is in mijn optiek ook niet meer of minder dan een verfijning, met – simpel gesteld – één kransje extra, zodat het op dezelfde lijn staat als de mechanische GRX 12-speed groepen. Dit is verre van kritiek, want onder de streep schakelt GRX Di2 2×12-speed gewoon uitmuntend goed, zoals je van Shimano mag verwachten.
Ja, de derailleurs zijn nieuw evenals de semi-draadloze set-up. Dat draadloze deel tussen shifter en derailleurs voegt mijns inziens functioneel niets toe. Het monteren is een stukje vereenvoudigd; maar wat boeit dat als je een complete bike koopt? Zolang die remleiding alsnog door het bovenste balhoofdlager loopt, loop jij (of je fietsmonteur) alsnog te frotten bij onderhoud van de balhoofdlagers. Dat je maar één batterij hoeft op te laden in plaats van twee bij een set-up van Sram met voor- en achterderailleur, kun je als bijkomstig voordeel zien. Maar in mijn optiek is dat amper een zwaarwegend argument om principieel voor Sram AXS of Shimano Di2 te kiezen.
De keuze voor elektronica wordt mijns inziens vooral gestuurd door het meest tastbare. Letterlijk: de rem-schakelgrepen. Dat is namelijk het punt van contact dat je hebt met de schakelgroep en, naast het zadel, óók met de complete gravelbike. Dat is natuurlijk extreem persoonlijk. Maar de vernieuwingen die Shimano bij z’n GRX Di2 2×12-speed rem-schakelgrepen heeft doorgevoerd, maken ze net wat méér uitgesproken dan de vorige generatie.
De extra functionaliteit als (semi-)synchroshift en Front Shift Next zijn leuk en laten zien wat met elektronische aansturing van derailleurs kán, maar het praktische nut zal niet voor iedereen even groot zijn. Wat echter ontegenzeggelijk de meerwaarde is van elektrische schakelen is het feit dat je de schakelbediening geheel naar wens kunt instellen. Dat is iets dat met geen enkele mechanisch systeem kan. En met in totaal zes knoppen en de semi-automatische schakelprogramma’s tot je beschikking, heb je bij Shimano’s GRX Di2 2×12 behoorlijk wat opties binnen handbereik.
