Test | Sram X01 Eagle 12-speed – Simpelweg 1x11 +1, of biedt het meer?

En jij dacht dat SRAM’s 11 speed cassettes groot waren? Na de eerste week op mijn nieuwe shred-o-tastic-tweewieler, voorzien van een Sram X01 Eagle 12-speed groepset oogt zelfs een 11-36t cassette op de fiets van maat Erik als een racefietscassette…

Begin dit jaar waren wat gelekte online foto’s voeding voor speculatie. Zou Sram écht – en nu al, zo snel na 11-speed – met 12-speed komen? Het was beslist geen hoax. In maart stelde de Sram de X01 en XX1 groepsets met de toevoeging ‘Eagle’ voor. “Nu, met nóg een krans extra!” - ofzo. Eén met 50 tanden maar liefst. Is het bereik van de 11 speed groepsets met 10-42t nog 420%, nu groeit dat met de 10-50t vertanding tot 500%. Werkt het? Ja! Beter zelfs dan 1x11. Is met het vergroten van het bereik het voornaamste bezwaar weggenomen en is het daardoor dé oplossing voor iedereen? Nee.

De voorderailleur móet dood. Met de nadruk op móet…

De Eagle 12-speed groepsets zijn, logischerwijs, een evolutie van de 1x11 groepsets die Sram in diverse prijscategorieën aanbiedt. Dat blijkt ook wel als je de componenten bekijkt: ze wijken – op kleurstelling na – amper af van de 11-speed versies. Dat geldt eveneens voor de bediening en functionaliteit. Schakelen gaat namelijk net zo als bij de vorige versie met een Trigger of Gripshift met duidelijke feedback en trefzekere acties van de derailleur. Je hebt alleen één klikje extra. Niet dat je dat echt opvalt; de tel bijhouden terwijl je rijdt is lastig... en waarom zou je eigenlijk?

Bereik is het antwoord op de vraag "waarom nog eens een krans extra?" Sram kondigde al eerder aan dat de voorderailleur wat hun betreft geschiedenis is. Velen lijken het daar mee eens, maar er waren toch nog genoeg rijders die het bereik van 420% niet toereikend vonden. Ze konden ofwel niet licht genoeg zonder in te boeten op de zwaarste overbrenging, of andersom. Zij bleven trouw aan de voorderailleur. Máár, Sram vindt die niet meer thuishoren bij high-end groepsets, dus moest er een andere oplossing komen. Nu de markt gewend is aan grote cassettes, kan de kaart van de overtreffende trap worden getrokken.

De Sram X01 Eagle 12-speed cassettes passen gewoon op de XD Driver die geïntroduceerd werd met de 11 speed groepsets. De onderlinge afstand tussen de kransjes is iets verkleind en de 50t hangt ook nog iets verder over de naafflens dan de 42t al deed.

Méér kransen = méér fine-tune mogelijkheid

De X01 en XX1 Eagle X-Dome-cassettes zijn, op de kleur na, identiek. De opbouw is gelijk aan die van de 11-speed versies: de grootste krans is van aluminium en de rest is uit één stuk staal vervaardigd. Qua vertanding is het simpelweg 11 speed +1. Concreet dus: 10t, 12t, 14t, 16t, 18t, 21t, 24t, 28t, 32t, 36t, 42t en 50t.

Bergop

Méér kransen bieden simpelweg méér mogelijkheden, minder compromissen. Allereerst kun je iets gemakkelijker een licht verzet creëren, zonder op hoge snelheid te kort te komen. Op een 11-speed XX1 crank kun je weliswaar een compact 28t kettingblad monteren, maar het compromis is dat je op snelheid met de ketting op de "10" vrij snel in het luchtledige trapt. Met Eagle's toegevoegde 50t achteraan hoef je vooraan niet naar een heel klein kettingblad te gaan om fatsoenlijk te kunnen klimmen én nog bij te kunnen trappen in de sprint bergaf.

Meer snelheid

Het biedt ook meer mogelijkheden tot fine-tuning in de andere richting. In het vlakke Nederland had ik op mijn XC-fiets met een SRAM 1x11 wel wat moeite met de stapgrootte tussen de kleinste kransen. Van de 12t naar de 10t krans schakelen doe je, bij een 30-34t kettingblad vóór, als je ruimschoots boven de 30 km/u rijdt. Die stapgrootte (20%) is dan dermate groot dat je beentempo sterk af- of toeneemt en dat vind ik allerminst prettig.

Voor mij was een 32t kettingblad in combinatie met de grootste 42t achteraan op mijn XC-fiets licht genoeg voor het klimwerk in het buitenland. Met die overbrenging als referentie, biedt de 50t krans nu dus de mogelijkheid om vooraan een groter kettingblad te monteren. Je kan dan stellen dat alle ratio’s één krans op de cassette opschuiven, waardoor de onderlinge stappen tussen de meest gebruikte ratio’s procentueel iets minder groot zijn.

Is die extra krans dus de oplossing? In mijn geval dus ja, maar ook nee… Het gevolg is nu namelijk dat ik die 10t nóg minder gebruik. En: de ketting ligt dan dus ook vaker één krans schuiner, wat slijtage niet ten goede komt.

Klap uit voor meer verdieping over ratios

Vergelijking en fine-tuning

In onderstaande grafiek wordt de 11-speed variant met een 32t kettingblad op de crank vergeleken met twee 12-speed setups. De eerste 12-speed setup gaat uit van hetzelfde kettingblad vooraan. Hierbij ontstaat dus een lichtere versnelling extra. De tweede 12-speed setup gaat uit van een sterk vergroot kettingblad vooraan. Hierbij zie je dus dat de lichtste ratio gelijk gesteld is aan de 11-speed 32x42t overbrenging. Het resulteert dat de extra krans een nóg grotere zwaarste ratio geeft. In het gebied van de onderste 4-5 kransen zie je dat de onderlinge schakelstappen bij de 12-speed zodoende iets kleiner zijn.

De voorbeelden zijn bewust wat ver uit elkaar getrokken om de bandbreedte van de fine-tuning weer te geven. Met de hoeveelheid aan vertandingen die verkrijgbaar zijn voor de cranks, kun je dus zelf bepalen hoe je het vergrote bereik ‘uitsmeert’; vooral om een lichtere of juist zwaardere ratio te krijgen of beide iets opgerekt ten opzichte van de 11 speed.

Merk op: het bereik van de 12-speed setup met een 32t kettingblad op de crank komt nagenoeg overeen met dat van een 2×11 Shimano XT setup.

De derailleur wijkt slechts in details af van de 11 speed variant. De kooi is langer én het bovenste derailleurwieltjes heeft geen narrow-wide tandprofiel meer. Afstellen vergt iets meer oog voor detail dan bij 1x11 al het geval was. Bij een fully wordt zelfs geadviseerd dit met z'n tweeën te doen (!).

Stuk verfijnder

Eén kransje, nee kettingblad (formaat ‘pizzaschijf’), extra. Méér bereik dus, en afhankelijk van je rijstijl heb je daar veel, iets of niets aan. Is daarmee alles gezegd over de Eagle 12-speed groepsets van Sram? Nee. Er zijn nóg twee belangrijke verschillen met eerdere one-by groepsets van Sram.

Nog betere kettingeleiding

Terwijl het rijden met één kettingblad vooraan op zich niets nieuws was voor vooral zwaartekracht-geassisteerde fietsers, was zo’n setup ondenkbaar zonder een fatsoenlijke kettinggeleider. Bij het minste of geringste liep de ketting anders van het voorblad. De komst van ‘clutch’-derailleurs bracht daarin al wat verbetering. Weerstand in één draairichting van de derailleurkooi maakte dat de ketting lang niet meer zoveel danste als een gemiddelde buikdanseres. Met afgewisseld brede en normale tanden liet Sram bij haar 11-speed groepsets zien dat een kettinggeleider vooraan eigenlijk niet meer nodig was. In elk geval voor het overgrote deel van de bikers.

Er bleef echter één hardnekkig probleem over. Met de ketting achteraan op één van de grootste 2 kransen betekende terugtrappen vrij snel dat de ketting van de cassette afloopt. Iets dat bij het timen van je pedaal (denk: krappe haarspeldbocht omhoog) erg lastig kan zijn. Dit euvel is niet alleen voorbehouden aan Sram cassette-ketting combinaties. Shimano's 1x11-setups hebben dit ook. De onlangs geteste Box groepset heeft hier ook in flinke mate last van, net als elke aftermarket-cassette.

De techneuten van Sram hebben het echter voor elkaar gekregen om dit euvel bij de Eagle 12-speed groepset op te lossen. Maar de oplossing zit hem in nuances. Want de binnenzijde van de ketting is meer afgerond én het tandprofiel op de cassette is op de grootste krans aangepast. De tanden zijn deels uitgevoerd met een narrow-wide profiel. Deels, want alleen aan de achterzijde van de tanden zie je dit terug. Het lijken details maar het verschil is aanzienlijk! Niet één keer heb ik de ketting op de cassette bij het teruguittrappen kunnen laten ontsporen. Chapeau!

Terwijl het geluid van de ketting op het voorste kettingblad is afgenomen, is er wel wat bekend geluid terug gekomen. Om de derailleur naar die whopping 50t krans te laten schakelen is de kooi verlengd; er is nu immers nog méér kettinglengte te compenseren. Daarom ligt de kooi behoorlijk ver horizontaal ‘onderuit’ wanneer je de ketting op de kleinere kransen hebt liggen. Om de ketting strak te houden is vooral een horizontale beweging van het onderste derailleurwieltje nodig. Met de kooi al helemaal onderuit gedraaid, is de beweging van dat wieltje vooral verticaal. Het gevolg is dat de ketting iets minder op spanning wordt gehouden en dus meer dartelt, zowel aan de onder- als bovenzijde. Zeker op de kleinste kransen ligt de ketting ook dicht bij de liggende achtervork en raakt die dus weer, met het bekende klettergeluid als resultaat.

De eerste keer dat me dit opviel, dacht ik dat ik de clutch niet aan had staan. Vervolgens onderbrak ik meteen mijn eigen gedachten met de realisatie dat dit een Sram-derailleur. En daarvan is de clutch niet uit te zetten, zoals bij Shimano-derailleurs wel het geval is. Overigens betekende het sterkere dartelen van de ketting niet dat de ketting van het voorblad af kwam. Op de dikste trails rond Finale Ligure bleef alles nog steeds netjes onder bedwang.

Sram Eagle 12-speed, met de ‘E’ van Evolutie

Ik hoor vaak mensen scepsis uiten over de lange kooi en de bodemvrijheid. Feit is dat de kooi inderdaad lang is en dus ver naar beneden uitsteekt, maar dat gaat enkel op wanneer je op de grotere kransen rijdt en dus aan het klimmen bent. Dan grote stenen tegenkomen die nipt langs je band af gaan, kan lastig zijn. Maar, 9 tegen 10 had je eerder al met je pedalen die grote stenen geraakt. Is die lange kooi dus echt een probleem? Ik denk dat het meevalt. Praktisch gezien heb ik na een week dikke trails (op en) afrijden niet één keer bij stil (hoeven) staan.

Wat echter wél bedenkingen geeft is de mate waarin het onderste derailleurwieltjes niet beschermd is door de kooi. Zowat de helft van het wieltje steekt buiten de kooi uit. En gezien de grootte van het wieltje, hoeft een flinke opspringende steen niet veel moeite te doen om hem te beschadigen. Waarvan akte; ik heb het onderste derailleurwieltje inmiddels al eens moeten vervangen. En goedkoop... dat is-ie niet...

Push to fly!

Grote stappen heeft de Eagle 12-speed cassette onderaan nog steeds, maar dat blijft – eerlijk gezegd – voor mij toch een persoonlijk en vooral typisch Nederlands (vlakkelands) probleem. In het buitenland had ik nooit echt moeite met 1x11. Op een fiets met veel veerweg was het bij lange dagtochten soms wel fijner geweest om net twee tanden kleiner vooraan op de crank te hebben. Met 1x12 op mijn huidige 150 mm fully bleef die gedachte achterwege, met 32x50t als lichtste kwam ik overal boven, zover tractie dat toeliet. Bergaf trapte ik nooit in het luchtledige. Sterker nog: ik geloof niet dat ik de 10t echt nodig heb gehad om als eerste bij de koffiebar beneden aan het strand te zijn.

Of Sram Eagle 12-speed nu ook mag landen op mijn XC-fiets? Nee. Simpelweg omdat ik dan op pad zou zijn met een zwaardere cassette dan nodig. Zeker met een groter kettingblad vooraan zou ik nog minder gebruik maken van de kleinste en misschien zelfs op-één-na kleinste krans. Het leert me vooral bewust een keuze te maken bij de 1x11 setup. In Nederland een iets groter kettingblad en voor die enkele marathon in de Ardennen een kettingblad met 2 of 4 tanden minder.

...het loopt allemaal net wat mooier, subtieler.

Eagle 12-speed is een logisch vervolg op de 1x11-trend en Sram toont aan dat ze goed naar de problemen in het veld gekeken hebben. Problemen van praktische aard die niet per definitie écht limiterend waren. Met dezelfde werking, één krans extra voor meer bereik en vooral detailverfijning is Eagle vooral een evolutie. De stillere kettingloop bij het omhoog harken voelt voor mij als techneut wat fijner: het loopt allemaal net wat mooier, subtieler.

The Eagle has landed...

... maar dankzij die extra krans kan Eagle 12-speed een grote vlucht nemen omdat het dé sleutel kan zijn voor velen die – omwille van het beperkte bereik – eerder nog geen one-by groepset aandurfden. Met het vooruitzicht dat steeds meer frames de markt op komen waar niet eens meer een voorderailleur op kán, is dat wel een geruststelling. Aftermarket-oplossingen met extra grote kransen toegevoegd aan bestaande cassettes zijn er in allerlei smaken. Maar velen werken niet zo verfijnd zoals een compleet afgestemde groepset en niet elke biker wil ‘beunen’.

Is Sram Eagle 12-speed dé universele aandrijfoplossing voor iedereen? Waarschijnlijk niet. Zaken als ratiosprongen en bereik blijven heel persoonlijk. Daarin is de keuze nu wel weer wat groter geworden. Daardoor geloof ik dan ook wel dat deze Eagle verder kan en zál vliegen, vooral als er meer prijsbewuste versies op de markt komen, want het Eagle spul is mooi, maar vooral ook prijzig. We willen het liefst allemaal first-class vliegen, maar de massa boekt vooral budgetvluchten.

Prijzen en gewichten Sram 11-speed en Eagle 12-speed vergeleken