De teek: tips voor fietsers om een tekenbeet te voorkomen

Wat is een teek?

Een teek lijkt op een plat spinnetje en zijn een orde van geleedpotige parasieten. Ze komen in verschillende groottes voor, maar zijn zelden groter dan een paar millimeter. Een teek heeft van boven een ronde tot ovale vorm. Van opzij gezien zijn ze plat. Voordat het stadium van volwassenheid is bereikt, vervelt een teek een paar keer. En voor die vervelling heeft de teek telkens bloed nodig. Bloed dat-ie haalt bij een gastheer. Dit zijn veelal dieren (met name vogels en knaagdieren), maar soms ook mensen. En dat doet ze meer dan één keer. Als één van die gastheren besmet is met de lymebacterie (de bacterie Borrelia burgdorferi), kan de teek ook besmet raken en bij een volgende bloedmaaltijd overdagen op de volgende gastheer.

Waar komt de teek voor?

Teken komen nagenoeg overal voor. Dus niet alleen in Nederland of België. Vanaf een temperatuur van zo’n 7 graden Celsius worden ze actief. Wat betekent dat de meeste mensen worden gebeten in de periode van maart tot en met oktober. Ze leven in bossen, duinen, heidegebieden, weilanden, parken en ook gewoon in je tuin. Teken leven vooral in struikgewas, hoog gras en tussen bladeren. Relatief laag dus. En juist daarom hebben mountainbikers of gravelbikers meer risico dan wanneer je op een goed begaanbaar fietspad blijft. Ze wachten tot een gastheer voorbij komt, waar ze zich vervolgens op laten vallen – een teek springt of vliegt immers niet. Ze worden daarbij vooral aangetrokken door lichaamswarmte.

Voor fieters betekent dat een teek vaak op een been of arm terecht komt. En wanneer je dit niet snel genoeg opmerkt, kan de parasiet zich verplaatsen langs armen of benen en zich nestelen in een warmere huidplooi, knieholte of oksel en zicht vastbijten in de huid om bloed te verorberen.

Hoe herken je een tekenbeet?

Omdat een teek erg klein is (1 tot 3 millimeter) is controleren of je er een bij je draagt na het fietsen lastig. Lees verderop in dit artikel meerdere tips hoe je dit kunt doen. Als een teek nét heeft gebeten, staat-ie min-of-meer rechtop, waardoor hij nóg minder opvalt. Het lijkt dan een zwart puntje op de huid. Een zeker voor mountainbikers en gravelbikers is dat extra lastig te zien tussen alle vuiligheid die wordt opgepikt tijdens het fietsen. Als de teek nog klein is, maar zich al wel heeft vastgebeten, ben je er vroeg bij. Zit-ie er al een paar uur (of dagen), dan zal door op het opzuigen van het bloed de teek gezwollen zijn, pakweg tot de grootte van en erwt.

Als de teek gebeten heeft en heeft losgelaten, of je hebt hem verwijderd, dan zal de plek van de beet wat rood opkleuren. De huid is er door de beet (en verwijdering) beschadigd. Dit zegt alleen nog niet dat je besmet bent met de Borrelia-bacterie. Blijf daarom de plek goed in de gaten houden in de weken na je (vermoedelijke) tekenbeet. Onstaat er rond de rode plek een ring? Neem dan direct contact op met je huisarts!

Andere klachten na een tekenbeet?

De gevolgen van een tekenbeet kunnen divers zijn. Niet alleen de rode vlek en rode ring zijn een indicator; ook bij andere klachten en sowieso bij twijfel is het raadzaam de huisarts te raadplegen. Het RIVM zegt hierover het volgende:

Hoe een tekenbeet als fietser te voorkomen?

Er zijn inmiddels overal genoeg campagnes te vinden, over wat je allemaal moet doen om te voorkomen dat je een tekenbeet oploopt. Veelal zijn dat campagnes gericht op (dwars) door de natuur struinende recreanten of boswerkers, met allemaal goedbedoelde adviezen die voor fietsers praktisch slecht uitvoerbaar zijn of vanwege andere redenen niet de voorkeur hebben.

Vanuit het oogpunt van de mountainbiker en gravelbiker komen we tot een aantal tips om het risico op een tekenbeet te reduceren tijdens een rit door het bos en hoé te handelen wanneer je toch een teek opgepikt hebt. Je weet immers nooit of een teek besmet is met de Borrelia-bacterie die de ziekte van Lyme kan veroorzaken. Extra aandacht tijdens en ná je rit is dus beslist niet overbodig.

De tip der tips: voorkomen is beter dan genezen…

…is de algehele consensus. Maar rondfietsen in een hazmat suite is geen optie. Voor been- en armwarmers is het ook niet altijd weer, zo gezegd. Ze bieden daarbij ook géén 100% garantie dat je géén teek oppikt.

Tip 1: Vermijd hoge en dichte begroeiing

Het beste vermijd je simpelweg zo veel mogelijk hoog gras of andere hoge, dichte begroeiing. De teek komt namelijk niet uit de lucht vallen, maar komen op je lichaam terecht doordat je door hoog gras of lage struiken fietst. Zolang je op het pad blijft én dat pad dus goed genoeg gesnoeid is, is er doorgaans weinig aan de hand.

Tip 2: Leg kleding nooit op de grond

Leg je kleding bij bijvoorbeeld een pauze of bij het repareren van je band niet op de grond. Is dat onvermijdelijk, klop het dan flink uit voor je het weer aantrekt. In zekere zin gaat hetzelfde op voor je rugzak.

Uiteraard zijn voorgaande tips inkopertjes. En 100% zekerheid is er nooit. Ga daarom voorbereid op pad en controleer bij thuiskomst. De rest van de tips gaat hier verder op in.

Tip 3: De tekenkaart: veilig een teek verwijderen

Vroeger werden tekentangen geadviseerd om een teek mee van de huid te verwijderen. Tegenwoordig bestaan er tekenkaarten in creditcard formaat, waarmee je echt eenvoudig de teek op de huid kunt verwijderen. In combinatie met regelmatig langs je benen en armen wrijven tijdens het fietsen en na afloop goed controleren, kun je aanwezige teken al in een vroeg stadium verwijderen. Daarmee voorkom je niet dat er een teek op je lichaam zit, maar wel dat ‘ie gaat bijten of zich al helemaal volgezogen heeft met jouw bloed. Zo’n kaart past gemakkelijk in het achterzakje van je shirt of in je (frame-, zadel-, stuur- of rug-)tas.

Tip 4: Ontdek sneller een teek: scheer je benen!

Een teek herken je beter op een glad oppervlak. Als je het al niet deed ‘omdat het hoort’, dan heb je hier een extra reden om je partner te overtuigen dat je er toch aan moet geloven. Een teek die zich verstopt heeft op je harige benen, vind je stukken minder snel dan op geschoren benen.

Tip 5: Tekenradar & App

In analogie met de bekende site Buienradar kun je op de Tekenradar zien waar er meldingen zijn gedaan van een tekenbeet en wat de verwachting is. Tekenradar geeft ook aan wáár in elk geval melding gemaakt is van een tekenbeet waar Erythema migrans bij optrad. Dit is uitbreidende rode vlek of ring rond de plek van de tekenbeet en vaak het eerste signaal van de ziekte van Lyme.

Niet elke teek is besmet met de Borrelia-bacterie die de ziekte van Lyme veroorzaakt, maar dat kun je simpelweg niet aan het beestje zien. Uiteraard is de radar minder wetenschappelijk dan de gegevens waarmee KNMI en consorten het weer voorspellen, maar het helpt in ieder geval om je er bewust van te zijn en om anderen te waarschuwen.

Het RIVM heeft daarnaast een app beschikbaar, waarmee je – ook zónder internet, in de buitenlucht dus – op kunt zoeken hoe teken er uit zien en wat je moet doen om een teek goed te verwijderen. De app ‘Tekenbeet’ is gratis te downloaden in de Google Play Store (Android telefoons) of iTunes (voor iPhone).

Tip 6: Gebruik anti-teek spray

Verschillende organisatie adviseren om alles te behandelen met DEET, wat de teek afstoot. Alle blote huid kun je ermee behandelen, maar je kunt ook met DEET geïmpregneerde sokken kopen. DEET wordt echter niet geadviseerd voor kinderen onder de 13 en zwangere vrouwen.

Een DEET-alternatief om je te wapenen tegen de teek is Anti-teek spray van Care Plus, dezelfde fabrikant als van DEET. Volgens de fabrikant bevat deze spray alleen natuurlijke stoffen en is het werkende bestanddeel lemon-eucalyptus extract. Dit middel lijkt wat minder ‘slecht’ voor je huid en eigen gezondheid dan DEET, maar wij hebben geen volledige ingredientenlijst ervan gezien. Als jij hier specifiek ervaring mee hebt, laat het ons weten in een reactie!

Tip 7: Controleer goed op teken na je fietsrit

Hoe goed je je ook voorbereidt, 100% zekerheid dat je een teek mee naar huis neemt heb je nooit. Neem daarom bij thuiskomst goed de tijd om jezelf na te lopen. Een teek kan zich overal vastbijten. Logische plekken zijn rond de enkels, maar plekken als de liezen, knieholtes, oksels, de bilspleet én achter de oren moet je zéker niet overslaan bij je controle. Gebruik een spiegel of vraag iemand om mee te kijken.

Tip 8: Controleer óók je fietskleding bij thuiskomst

Bij 60 graden of méér dood je teken. Maar fietskleding mag je in de regel maar op 30 of hooguit 40 graden wassen. Keer dus beslist je kleding een paar keer binnenste buiten en loop het goed na, voor en na de wasbeurt.

Tip 9: Help je lokale trail-care ploeg

Zoals we bij de eerste tip al aangaven, komen teken op je lijf doordat je door hoog gras of lage struiken fietst. Een goed gesnoeid pad is dus veiliger; meld je aan bij je lokale trail-care ploeg en draag zelf bij aan teek-vrije singletracks!

Teek tijdens het fietsen opgepikt en verwijderd? Blijf controleren!

Ontdek je een teek tijdens of na het fietsen, verwijder hem op de juiste manier en maak een foto van de plek van de beet. Soms ontstaat er snel een kleine (donker) rode plek van een 2-3 mm; een reactie van de huidig simpelweg op de het vastgrijpen van de teek. Dat is nog geen reden voor paniek, maar hou de plek in de dagen ná verwijdering ook goed in de gaten. De foto van dag nul helpt hierbij. Wordt de plek groter, of ontstaat er een ring, neem dan direct contact op met de huisarts. En bij twijfel sowieso; je kan niet voorzicht genoeg zijn. De gevolgen van de ziekte van Lyme zijn erg groot.

Extra Tip: Meld de tekenbeet!

Teken worden niet waargenomen door satellieten; tip 9 haakt dus aan bij tip 5, want de Tekenradar werkt dus bij gratie van de meldingen van opgelopen tekenbeten. Meld dus ook jouw tekenbeet bij de Tekenradar en help dus mee om de verspreiding van de teken in beeld te krijgen, zodat anderen geïnformeerd op pad kunnen.

Tot slot: let ook op in het buitenland

Ook als je in het buitenland op pad gaat met je mountainbike of gravelbike is het opletten. Want in Oost Europa, maar bijvoorbeeld ook in Oostenrijk en Scandinavië, zijn er ook teken die besmet zijn met tekenecefalitis / FSME. Dit kan leiden tot hersenontsteking en kan zelfs fataal zijn. Dit virus wordt overgedragen via een tekenbeet of door inname van (ongepasteuriseerde) melk. Voor deze variant zijn preventieve vaccinaties mogelijk via de plaatselijke GGD. Voor bijvoorbeeld Oostenrijk en Hongarije is een dergelijke vaccinatie (nog) niet verplicht, maar staat ie wel uitdrukkelijk bij de adviezen!

Artikel eerder gepubliceerd op 23 april 2022, bijgewerkt op 18 maart 2024.