Proloog
De praktijk, soms. Of eigenlijk vaak. Té vaak en… onnodig
Mijn fietsmaat voor vandaag kijkt me verbaasd aan terwijl hij op mijn stuur duwt: “Wat staat jouw vork zacht! Vind je dat serieus echt fijn rijden?”. Ik kijk hem lichtelijk beschuldigd in de ogen en vraag hem hoe hij zijn eigen vork afgesteld heeft. “Oh, dat heeft mijn fietsenmaker voor me gedaan, lekker hard, zodat ik hem niet zo voel pompen”. Ik pak de handvatten van zijn stuur beet, en duw erop met het idee dat het toch echt een verende voorvork is, maar alles wijst naar het tegenovergestelde.
Even ben ik ervan overtuigd dat de lock-out ingeschakeld is, maar deze blijkt wijd open te staan. Ik leun vervolgens wat harder en voel de vork eindelijk langzaam bewegen met de soepelheid van een staalborstel gesmeerd met tandpasta. Op het moment dat ik mijn gewicht weer van het voorwiel afhaal schiet het stuur omhoog, om met een scherpe *tok!* tot stilstand te komen. Ik weerhoud me van een grote preek – we pakken snel nog wat krentenbollen van tafel, stappen op onze bike, en maken onze toertocht af…
In dit deel: basisprincipe’s van het afstellen
Ben je een enthousiaste biker en komt dit verhaal bekend voor? In deel 1 van dit dossier zetten we de basisprinipe’s van het afstellen van luchtvering (…want dat heeft zowat iedere bike) uit. Technische kennis is niet nodig: als je zelf je banden op kan pompen kan je ook zelf je voorvork en achterdemper afstellen. Na het lezen van dit artikel ken je de begrippen vering en uitgaande demping, weet je wat het belang van die twee basiselementen is, en weet je hoe je ze zelf aan kan passen!
Voor wie dit allemaal routine zou kunnen of moeten zijn: zie dit vooral als een behulpzame herinnering. We betrappen onszelf er tenslotte ook wel eens op dat we de basisiprincipe’s even uit gemak of tijdsgebrek vergeten, en vragen ons af wie in de redactiegroep toevallig een demperpomp in z’n fietsrugzak heeft mee genomen.
Lucht uit een tabel
Wat vindt mijn fietsmaat nu zo fijn aan een dergelijke harde vork, en wat geeft hem het gevoel dat de mijne juist vervelend afgesteld is? Eén mogelijkheid is dat hij veel staand fietst, erg dynamisch zit, met veel gewicht op het stuur: allemaal zaken waarbij mijn vork bij elke trap 4 cm in zou veren. Het kan ook zijn dat hij vaak verrast wordt door de bochten en hierbij hard in zijn rem knijpt, gevolgd door een induikende vork.
Maar voor deze problemen zijn veel betere oplossingen te verzinnen dan een gruwelijk hoge druk in de luchtkamer van de vork: een goede demperinstelling. Dat komt echter later: allereerst ga je de hardheid van de luchtveer instellen. Vóór je begint: zorg dat je een goede demperpomp hebt, waarvan de wijzernaald niet rammelt of de drukmeter los zit. Als je niet nauwkeurig kunt meten, wordt het lastig.
‘Sag’
In de handleiding van iedere luchtgeveerde voorvork – en zelfs op de buitenpoten van sommige vorken – staat een tabel met een advies luchtdruk voor verschillende rijdersgewichten. Houd je je aan deze tabel, dan zal je vork zo’n 20-25% inzakken (sag) als je voorzichtig op je mountainbike gaat zitten. Waar dit goed voor is? De ondergrond bestaat niet alleen uit hobbels, maar ook uit kuilen! Die 20-25% inzakking in rust geeft negatieve veerweg als je door een kuil rijdt: de vork strekt zich uit en duwt je wiel in de kuil. Je wiel houdt dus contact met de grond.
Zonder negatieve veerweg zweeft je wiel over de kuil heen, net als bij een starre vork. Als je denkt dat dat goed klinkt, bedenk je dan eens wat er gebeurt als je in een bocht door een kuil rijdt. Zonder negatieve veerweg zweeft je wiel dan door de bocht. En laat een zwevend wiel nou net geen grip hebben…. je glijdt dus weg! Mét negatieve veerweg blijft je voorwiel ook in de kuil aan de grond, en houdt het grip in de bocht.
Niet teveel, maar ook niet te weinig
Een tweede, wellicht meer voor de hand liggend nadeel van te veel luchtdruk in je vork is een gebrek aan comfort. De vork zal de klappen van abrupte oneffenheden als putjes en wortels doorgegeven aan je armen. Minder luchtdruk dus, maar ook weer niet té weinig. Want is er dan ook iets als een te zachte vork? Jazeker! In de eerste plaats rijdt je bike dan rot: de balhoofdhoek wordt door de ingezakte vork steiler, en je bike duikt veel meer als je in een afdaling remt of door een bocht moet. Dat is niet alleen nadelig voor de grip, je zult ook nog eens sneller voorover vallen!
Ten tweede komt een te zachte vork te snel en te hard aan ’t einde van z’n veerweg. Hij slaat door, komt dan hard tot stilstand, en dat geeft ongewenste krachten op vork en frame. Kortom: maak het beste van je vork en stel de veer af zoals hij bedoeld is.
Finetuning van sag van je voorvork
De tabelwaarden zijn een goede start voor het instellen van de juiste luchtdruk. Ben je hier mee bekend, dan kun je kleine nuances aanbrengen in de afstelling. We hebben het dan ook over een tiental psi (dat leest makkelijker af dan Bar) meer of minder.
- De eerste nuance is: meet de sag van je vork niet zittend, maar staand (alsof je op het punt staat in een afdaling te duiken: klaar voor de aanval). Je gewichtsverdeling op voor- en achterwiel is dan immers wat anders.
- De tweede nuance is: neem je demperpomp mee op een serieuze rit, en test hoe meer/minder druk het rijgedrag van je bike beïnvloedt. Het verschil van 20 naar 25% sag kan namelijk goed voelbaar zijn in het terrein, terwijl het op de vork nauwelijks zichtbaar is! Daarbij kan die tiental psi echt uitmaken hoe fijngevoelig je vork is en hoe veel reserve er over blijft als je bijvoorbeeld van een drop af springt.
Samenspel voorvork en achterdemper
“En mijn achterdemper dan?” hoor ik u vragen, “daar zit geen tabelletje bij.” Dat kan goed kloppen. Met een beetje mazzel heeft de fietsbrikant een tabelletje met drukken en rijdersgewichten meegeleverd. Zo niet, dan is het een kwestie van sag meten en lucht bijpompen of afblazen tot je goed zit. Waarom Fox of RockShox geen tabel meegeeft? Dat is simpel: ieder ontwerp achtervering heeft andere verhoudingen (tussen veerweg gemeten aan het wiel en de slag van de achterdemper) die bepalen hoe luchtdruk in de demper zich verhoudt tot het rijdersgewicht. Vragen aan een andere gebruiker van merk X model Y welke druk hij of zij rijdt is dus ook redelijk zinloos.
Sag afstellen van achterdemper
Sag van de achterdemper bepalen doe je op de bike zittend, als je vork al ‘goed’ staat. Dit leidt ertoe dat je achter relatief iets meer sag hebt dan voor. Vrij typisch voor een XC/trail bike (oké, tot zo’n 130 mm veerweg dus…) is 20-25% sag voor, 25-30% sag achter. De reden voor die relatief zachtere achterdemper is wederom het voorkomen dat je bike in steile bochten of bij hard remmen (voorover) gaat duiken.
Ook bij de achterdemper geldt dat kleine drukverschillen het ‘gevoel’ van de veerweg sterk beïnvloeden. En dat zonder dat je bij het meten van de sag het o-ringetje op de demper veel verder ziet verplaatsen. Het is dus ook hier de moeite waard om kleine verschillen in druk te proberen tijdens een lange rit.
Rebound demping
De juiste luchtdruk is maar de helft van het verhaal. Met luchtdruk stel je de hardheid van de vork of achterdemper in. Maar om comfort en vooral controle te houden moet je ook de snelheid van het uitveren kunnen controlen: rebound – oftewel: uitgaande – demping. Zonder rebound demping was je bike een pogo stok, want als je met je gewicht over een oneffenheid rolt druk je de luchtveren in met flinke snelheid. Zonder demping zouden die luchtveren dus na de hobbel net zo snel weer uitveren. Kan je je het voorstellen? We raden je sterk aan om hierop “nee” te antwoorden. Dan hebben wij namelijk een excuus om je dit filmpje te tonen. Conclusie: Vering zonder demping is ronduit gevaarlijk!
“Vering zonder demping is ronduit gevaarlijk!”
Rode draaiknop
Boven of onder op je vork (meestal de rechter vorkpoot) en ergens op je achterdemper (RTFM….) zit een rode draaiknop voor de rebound demping. In bijna alle gevallen geldt: linksom – als je tegen de draaiknop aan kijkt! – is los, rechtsom is vast. Hoe verder je de draaiknop met de klok mee draait, hoe sterker de demping wordt. En hoe langzamer de vork of achterdemper terug komt naar z’n oorspronkelijke stand.
- Te snel en je wordt een beetje van je fiets af gebokt.
- Te langzaam en het geheel kan na een klap niet snel genoeg uitveren om de volgende put of wortel te verteren.
Hoe vind ik het optimum?
Er is dus een optimum. De makkelijkste manier om een eind in de goede richting te komen is de rebound demping van je vork en achterdemper beide zo licht mogelijk in te stellen (= draaiknopje helemaal tegen de klok in draaien) en even over de parkeerplaats te rijden. Druk al staande op de pedalen de fiets met je eigen gewicht omlaag. Precies, die pompbeweging als je de vering van een van je fietsmaten wilt ’testen’. Je vork en achterdemper veren dan in… en weer terug. Deint alles vervolgens nóg na (lees: voel je iets na het terugveren wéér inzakken?), dan mag je de demping wat zwaarder instellen. Grote kans dat je het niet in één keer goed hebt, maar alles bij elkaar ben je waarschijnlijk niet meer dan 5 minuten bezig.
“…tijd om het terrein in te gaan: hier doe je de fijne afstelling.”
Vervolgens is het tijd om het terrein in te gaan: hier doe je de fijne afstelling. Bokt de bike nog een klein beetje als je op snelheid over oneffenheden rijdt, dan moet de demping nog iets zwaarder. Lijkt je voorvork of achterdemper na aaneengeschakelde boomworteltjes steeds ‘harder’ te worden (wat klopt!) dan mag de rebound demping iets zwakker.
Tips and tricks
- Laat je niet misleiden door het sissen van de pomp als je hem van je vork of demper losschroeft. Er ontsnapt lucht uit de pompslang, niet uit je vering.
- Zet lockouts en dergelijke uit als aan het werk gaat. Anders kun je niet goed meten en voelen wat er gebeurt.
- Stap voorzichtig op en af als je de sag gaat meten, anders druk je de veringen te ver in. Bij het controleren van de vork-sag stap je achterwaards af, en voor de achterdemper hou je je gewicht wat meer naar voren. Beter nog: vraag even hulp van een vriend(in) om de o-ring tegen de pakking van de vork of demper te duwen, terwijl je op de fiets zit.
- Maak in het terrein één wijziging per keer en voel wat het doet voor je een volgende wijziging maakt.
- Schrijf je gevonden drukwaardes en dempingsinstellingen (…zoveel klikjes dicht) op een sticker en plak die op je demperpomp – of zelfs je vork.
Samenvatting: Dit is de juiste werkwijze
- Lees de handleiding van je geveerde voorvork en demper.
- Stel je de druk voor de voorvork voor een grove indruk in volgens de tabel.
- Stel je voorvork zo in dat je staand op de fiets 20-25% sag hebt. Als je altijd een zware rugzak mee hebt kan je die het beste op doen: het gaat om het effect van het totale gewicht van de rijder en bepakking!
- Stel je achterdemper in zodat je zittend op de fiets 25-30% sag hebt.
- Stel rebound op voorvork en achterdemper af zodat de fiets niet na stuitert als je de vering indrukt.
- Ga rijden en stel de rebound indien nodig fijner af. Als je je demperpomp meeneemt, kan je onderweg ook de luchtdruk iets fijner afstellen.
- Vergeet niet te genieten!
Deel 2
Volgende keer gaan we dieper in op de fijnafstelling van voorvork en achterdemper, en hoe je verschillende keuzes voor veerstijfheid en (compressie)demping kan combineren voor een bepaald rijgedrag. Later in de reeks komen ook tips en trucs voor (klein) onderhoud aan bod, om nog meer en langer plezier van je vering te hebben!
Tekst: Toine Overbeek (m.m.v. Lars Vogelenzang & Eric Wictor)
Foto’s: Coen de Jongh
