Tekst: Lars Vogelenzang // Foto’s: Mark Ten Napel
Vrijdag 27 september is het ronduit griebusweer, en zaterdag – de dag waarop we de graveltocht ‘Operatie Fazant’ rijden, zou het óók koud en buiig worden. Mark en ik treffen elkaar dan ook gehuld in regenkleding, ‘ergens in het grijze gebied tussen hoop en vrees.’ Maar donders, de zon breekt spontaan door van wat we aantreffen hier bij Fort Isabella in Vught! Waar we ook kijken; overal strakke affiches, rond het centrale thema van deze graveltocht. Her en der staan militairen verklede burgers in authentieke tenues en er staat een harsenaal met oude, eveneens authentieke legervoertuigen rondom de start. Zelfs onze gravelbikes voelen zich gelijk thuis: Fort Isabella was vroeger de thuisbasis van de Wielrijdersbrigade die in mei 1940 zelfs nog tevergeefs meevocht tegen de Duitse invasie. Tof, we zijn gelijk helemaal in de sfeer.
De groepsstart achter de legerjeep (ja, echt) van de 160 kilometer-graveltocht is al weg, maar de grote bubs moet nog komen. Mark en ik verzilveren dus snel onze inschrijving, plakken onze mooi vormgegeven deelnamestickers op en vertrekken. Uh nee, we genieten éérst nog van een (al-dan-niet vega) worstenbroodje (want ja, Vught ligt in Brabant), laden onze gps-route, en trappen’m dan aan.
Het Brabantsche land
Twee kilometer vanaf de start duiken we de modder in. “Oh, wordt het toch zó’n dag?” Glibberend langs een slootje dringt de herinnering aan old skool mountainbike-veldtoertochten zich op. Maar dan met nóg minder grip, want gravelbanden zijn géén mountainbikebanden, zo blijkt maar weer eens. Het stelt de skills van veel deelnemers gelijk flink op de proef, en we zien zelfs iemand in de sloot belanden. Gelukkig kan hij er om lachen, dus mogen wij het ook.
Maar na die eerste strook wordt het overwegend uh, ‘gravelig’. Er is echt wel modder hoor, maar alles bij elkaar valt het mee, en de omgeving is mooi. Lekker veel groen, afgewisseld met herfsttinten, open velden en… gelukkig weinig asfalt. Ook dit deel van ons land is helaas vlak, veel hoogteverschil komen we vandaag dus niet tegen.
Graveltocht met thema, maar wat was Operatie Fazant?
Met dank aan Wikipedia: Operatie Fazant, de naamgever van deze graveltocht, was de operatie die de Duitsers uit Noord-Brabant moest verdrijven. Het vond plaats tussen tussen 20 oktober en 4 november 1944. Operation Pheasant zorgde onder meer voor de bevrijding van Tilburg, Den Bosch en Breda. Na het maken van de Liberation Divide gravelroute liet dit Bjorn blijkbaar niet meer los. Nu is het bijna precies 80 jaar geleden, en dat was voor Bjorn het teken om nú dit evenement te organiseren.
Operation Pheasant is pas ontstaan na het mislukken van het gewaagde Market Garden, van 17 tot 25 september 1944. Het doel van de geallieerden was om de Rijn over te komen en dan door te kunnen stomen naar Berlijn. Maar bij Arnhem ging het mis, en de noordkant van Nederland bleef bezet tot mei ’45. Het ging de geallieerden bij Operatie Fazant overigens niet exclusief om Brabant: Het maakt ook deel uit van de inspanningen om de cruciale haven van Antwerpen te heroveren.
De oorlog om ons heen
Op onze bovenbuissticker staat precies welke bezienswaardigheden we vandaag allemaal aandoen, en dat zijn er nogal wat! Maar eigenlijk heb je die sticker nauwelijks nodig. Na een aantal kilometers spotten we namelijk verderop in een bocht ineens een fier wapperende Operatie Fazant-vlag. Hier is blijkbaar iets te doen! Het blijkt een monument te zijn voor omgekomen militairen. Het is niet heel groot, zonder vlag waren we er waarschijnlijk in onze onoplettendheid zó voorbij gereden. Nu nemen we de tijd om er letterlijk bij stil te staan… Stilstaan én stil zijn. En we zien ook eigenlijk niemand doorrijden. Net als bij de overige vlaggen. Vandaag is geen KOMmetjesdag, dat doe je beter een andere keer. Vandaag is het extra leuk om om je heen te kijken, en zo maximaal van de Operatie Fazant graveltocht te genieten. Vooral dat is ook wat we om ons heen zien. Mensen nemen de tijd voor een kijkje en een praatje.
Kamp Vught
Genieten is daarbij trouwens soms niet het juiste woord. Kamp Vught, of Konzentrationslager Herzogenbusch, heeft de twijfelachtige eer om tijdens de Tweede Wereldoorlog het enige SS-concentratiekamp te zijn buiten nazi-Duitsland en het door nazi-Duitsland geannexeerde gebied. Het was dus niet ‘alleen’ een doorvoerkamp. In het ijskoude januari ’43 kwamen de gevangenen aan, een uur lopend vanaf de trein. Duizenden lieten het leven in het kamp. Na Normandië, in de zomer van ’44 werden de Duitsers bang en beginnen ze hun ‘sporen’ uit te wissen, door mensen te executeren of op transport te zetten. Het kamp was leeg voor dat de geallieerden in oktober ’44 het kamp bereiken.
Lunch en andere highlights
Ik draai er niet omheen; die monumenten zijn soms dus best heftig. En toch gaat het leven door; zo ook tijdens deze graveltocht. We zitten ook gewoon zitten fijn op de fiets. Ondanks ons tweede ontbijt vlak voor de start, beginnen onze magen toch alweer te rommelen. De eerste stop dient zich aan. Ook daar is het gezellig en alles in het thema van de dag. Ons LuPa’tje scoren we in een legertent en even verderop zijn de “GI’s” bezig met een – daadwerkelijk – onwillige Willy’s. Autogekkkie Mark kan de neiging om eronder te kruipen nog nét weerstaan. Kóm we gaan door, Mark, Operatie Fazant wacht op niemand!
Onderweg komen we naast de monumenten nog genoeg andere, lichtere zaken tegen die de moeite waard zijn en dis ons kunnen verbazen. Hieronder een kleine selectie!
Finale en aftermath
Zo’n drie kilometer voor de finish, vlak na kamp Vught, staat er ineens een wachthuisje op het pad. Een blij ei in een Wehrmachtsuniform houdt ons staande. Wat krijgen we nu, Wiedergutmachungsschnitzel ofzo? Nein! “De brug is dicht, jullie moeten hier de rivier doorwaden! Volg de aanwijzingen van de Amerikaan daar verderop.” Het is wel een beetje gek, krap twee kilometer na die laatste, heftige plek… Maar ook wel weer een goede grap. Waarbij ze trouwens wél serieus zijn over de oversteek. Dat moet écht! “Daar bij die tak kun je het beste het water in.” Owkeej, prima, doen we dat. Lachen! De rivier is niet diep en de ondergrond verhard, dus dat gaat zonder verrassingen. En dan bereiken we, wederom in stijl, de finish: juichende jaren-40-dames onthalen ons als helden. Niet echt verdiend, wel grappig.
Gefinished, dus. Het was een toffe rit, en op die ene bui na, viel het weer nog reuze mee ook. Wat wil je een mens nog meer? Uh… Eten! Een lekkere burger en een biertje zijn inbegrepen. En ook hier is aan onthouders gedacht.
Het is gezellig druk bij de finish en we blikken even terug. We concluderen dat Bjorn en crew én ondersteuning van Brabant Herinnert, Provincie Noord-Brabant en het Vfonds met Operatie Fazant echt een mooi graveltocht hebben neergezet. Al hoewel ‘graveltocht’; het is een uitgebreid evenement met een unieke sfeer. Het heeft echt meerwaarde tegenover zomaar een graveltochtje, want het is een bijzondere combinatie van genieten en herdenken. Van fietsen en historie. Van lachen en zwijgen. En dat voor een deelnemersprijs van € 27,50, inclusief alles, plus een dikke glimlach bij iedereen. Baretje af, wat ons betreft!
