Reizen | Brda, Slovenië: Gravelbiken langs de frontlinie

Tekst en foto’s: Arjan Kruik

Brda, Slovenië: gravelbiken tussen Adria en Alpen

Sommige dingen kunnen we ons in Nederland gewoon niet voorstellen. Bijvoorbeeld dat vijf generaties van een familie al ruim een eeuw in dezelfde streek kunnen wonen, maar dat elke generatie desondanks een andere nationaliteit heeft gehad. Toch is dat wat de familie Simcic uit de Sloveense regio Goriska overkomen is, zo vertelt hotelier Vesna Valentincic-Simcic me tijdens een wijnproeverij op het wijngoed van haar neef Patrick Simcic. We bevinden ons in het uiterste westen van Slovenië, in een uit meerdere dorpen en stadjes bestaande gemeente met de naam Brda. Naar het zuiden toe kijken we uit over glooiende, met wijngaarden bedekte heuvels, met daarachter het laagland van het Italiaanse Friuli en, nog verder weg, als een vage glinstering, de Adriatische Zee. Naar het noorden toe worden de heuvels juist alsmaar hoger, culminerend in de Julische Alpen met de 2.864 meter hoge Triglav als hoogste piek.

Ik ben bij Vesna Valentincic te gast om de streek rond haar fietshotel, gelegen aan de rand van het oude vestingstadje Smartno, op de gravelbike te ontdekken. En daar hoort volgens haar een wijnproeverij bij. Niks mis mee, want in tegenstelling tot de goedkope slobberwijnen uit de communistische tijd zijn de huidige Sloveense wijnen buitengewoon goed. De jongste en ambitieuze generatie wijnboeren, waaronder Patrick Simcic, gaat namelijk niet meer voor kwantiteit, maar voor kwaliteit. “De periode van veel-voor-weinig zoals mijn vader en grootvader die meemaakten hebben we gelukkig achter ons gelaten”, vindt Patrick. “Het maken van kwalitatief hoogwaardige wijnen is veel rendabeler. En bovendien ook leuker; in de wijnen die we nu maken kan ik echt mijn ziel en zaligheid leggen.”

Gravelpaden in Brda: militaire wegen uit de Eerste Wereldoorlog

Toen Italië zich in 1915 aansloot bij de Triple Entente, de geallieerden, troffen Italiaanse en Oostenrijks-Hongaarse troepen elkaar langs de rivier Soca. De Italianen groeven zich in de bergen aan de ene kant, de Oostenrijkers aan de andere kant. En schieten maar, totdat er geen boom of huis meer overeind stond. Vervolgens stuurden de Italiaanse bevelhebbers hun troepen in massale aanvalsgolven naar de overkant, waar ze met honderdduizenden werden neergemaaid door Oostenrijks mitrailleurvuur. De slachtpartij langs de Soca duurde tot eind 1917, toen het Oostenrijks Hongaarse leger een succesvolle tegenaanval wist te plaatsen en de frontlinie naar het zuidwesten verschoof. Veel wegen en paden links en rechts van de Soca stammen uit deze oorlogsperiode, vaak aangelegd door krijgsgevangenen. Wil je hierover meer weten? In Kobarid, een plaats even ten noorden van Brda, is een WOI-museum dat de moeite van het bezoeken waard is.

Zo groen als het Soča-dal nu is, zo kaal was het tijdens de Eerste Wereldoorlog.

Oostenrijks, Italiaans, Joegoslavisch en Sloveens

Tussen een kruidige Rebula en een droogfrisse Sauvignon door vertelt Vesna dat ze is geboren in Joegoslavië. Toen deze federatieve staat in de jaren negentig uiteenviel, veranderde haar paspoort van Joegoslavisch naar Sloveens. Ook haar grootouders overkwam zo’n wisseling van nationaliteit, toen hun streek na afloop van de Tweede Wereldoorlog van Italiaanse in Joegoslavische handen overging. En ook dat was een herhaling van zetten, want in 1920, in de nasleep van de Eerste Wereldoorlog, hadden de Italianen de regio Goriska van de Oostenrijkers overgenomen. Hierdoor kwamen ook de overgrootouders van Vesna plotsklaps in een geheel ander land te wonen. Kom daar mee eens om in Nederland, waar de landsgrenzen al een paar eeuwen min of meer vastliggen.

Behalve Sloveens is Vesna ook hartstochtelijk Europeaan. Als dat al niet blijkt uit haar meertaligheid – ze spreekt naast Sloveens ook Italiaans, Duits en Engels – dan wel uit haar enthousiasme voor de open grenzen en de gemeenschappelijk munt. “Zonder Europa waren we nergens geweest”, weet ze zeker. “We hebben als land maar ook als ondernemers nu zoveel meer kansen dan vroeger.” Eén van die kansen was het beginnen van een hotel in een oud schoolgebouw aan de rand van Smartno. “Het gebouw was compleet vervallen”, vertelt Vesna. Samen met haar man Bogdan transformeerde ze de bouwval in een modern ecohotel met een grote aantrekkingskracht op wandelaars en fietsers uit heel Europa.

Gravelbike-paradijs

Dat laatste overigens niet alleen het resultaat van alle inspanningen die Vesna en Bogdan zich getroosten om onder de aandacht te komen van fietsers in binnen- en buitenland. Want zonder de moeite die Vesna en Bogdan doen te bagatelliseren, denk ik dat ik toch wel kan zeggen dat het landschap in en om Brda eigenlijk zichzelf wel verkoopt. Want het hier echt onvoorstelbaar lekker fietsen! Natuurlijk, het gaat flink op en neer, de wegen zijn niet altijd even strak geasfalteerd en het aantal onverharde wegen en paden is immens. Maar is dat nou niet exáct waar een echte gravelaar naar op zoek is? Wij in ieder geval wel! Achter iedere heuvel en na iedere bocht is het uitzicht weer anders. En omdat de wegen bijna allemaal autoluw zijn – en dat nog een behoorlijke understatement! – heb je ook de gelegenheid van de omgeving te genieten.

Het landschap om fietsers te verwennen is er dus, maar de routes zijn nog wel een dingetje. Of beter: de markering van de routes. Want als je zoals ik net uit het qua fietsinfrastructuur strak georganiseerde Oostenrijk komt, waar ik hiervoor was om eveneens een gravelbikereportage te maken, dan zie je dat ze in Brda op dit vlak nog wel wat werk hebben te verrichten. Blind achter een eindeloze reeks goed zichtbare fietsroutebordjes aanrijden? Vergeet het maar. Een nummertjessysteem dan? Ook niet. Maar gelukkig heeft de VVV van Brda wel een aantal routes in de omgeving uitgezet, variërend van vijftien tot vijftig kilometer lang. En zijn deze routes afgedrukt op een fietsroutekaart. Ouderwets? Ja, maar desondanks probleemloos fietsen. Je kunt de routes bovendien met eveneens op de kaart aangegeven verbindingssecties aan elkaar lussen, zodat je het aantal kilometers probleemloos groter kunt maken.

Gravelen langs de grens

We beginnen op advies van Vesna de eerste dag met de Idrija-ronde. “Een van mijn favoriete gravelroutes,” vertelt ze. “Eerst ga je over een prachtige kamstraat de bergen in, met rechts in de diepte het azuurblauwe water van de Soca. En dan, na een lange afdaling, beland je in het ongerepte dal van de Idrija, de rivier die de grens markeert tussen Slovenië en Italië. Langs de rivier loopt een prachtige gravelweg. En als je het dal uitkomt begint na een kleine 300 hoogtemeters klimmen een prachtige onverharde traverse. Het laatste stuk terug rijd je door de wijnheuvels en kom je langs het kasteel van Dobrovo. Daar moet je zeker even stoppen.”

Zoals Vesna het omschrijft, zo is het ook. Zeer rustige wegen, prachtige natuur. Omdat de klim omhoog over de langgerechte bergrugg voert, zijn de beklimmingen niet overdreven steil. Zo hou je adem over om te genieten van de vergezichten. Eenmaal weer afgedaald over een serie razendsnelle haarspeldbochten blijkt het gravelpad door het smalle, knettergroene Idrijadal inderdaad ronduit geweldig. Het knisperen van de steentjes onder de banden, het zachte ruisen van de Idrija en het gekwetter van de vele vogels vloeien samen tot een rustgevende soundtrack. Puur genieten!

Heilige berg

Als ik na afloop van de tocht op het panoramaterras van San Martin met Vesna alvast de plannen voor de volgende dag bespreek, valt mijn oog op een door de laagstaande zon prachtig uitgelichte kerktoren bovenop een hoge, steile heuveltop. “Sveta Gora”, vertelt Vesna, “De Heilige Berg. Die is zeker een bezoekje waard. In de Ronde van Slovenië was het de finish van de laatste etappe. Maar pas op hoor, want de klim ernaartoe is steil, bijna tien procent gemiddeld. Maar jullie zijn toch fit? Dan is het goed te doen.”

En ja, het is goed te doen, zo blijkt als we de 5,6 km en 544 hoogtemeters tussen het dal van de Soca en de top van de Heilige Berg afleggen. Maar niet meer dan dat. In de lichtste versnelling kruip ik de steile weg op. Gelukkig heb ik een dubbel met extra grote bergcassette. Collega Frank heeft het zwaarder, met alleen maar een 40er voor en 40er als grootste krans achter. Dan reed Tadej Pogacar, de winnaar van de Ronde van Slovenië, een paar weken eerder toch sneller en soepeler! Aan de andere kant: ons tempo ligt hoger dan dat van de bedevaartgangers die de kruisweg naar de top te voet afleggen en bij elk van de veertien kruisen knielen en een gebed uitspreken.

Maanlandschap

Sveta Gora trekt vele pelgrims uit Slovenië en de omringende landen. In de zestiende eeuw zou Maria hier voor de herderin Urska verschenen zijn, waarbij de Heilige Maagd de Urska opdroeg om een aan haar gewijde kerk op de top van de berg te bouwen. En aldus geschiedde. De huidige kerk is trouwens veel nieuwer. De reden is dat de Heilige Berg in de Eerste Wereldoorlog precies in de frontlinie lag. Op de berg zelf hadden de Oostenrijkse troepen zich ingegraven, op de tegenoverliggende berg de Italianen. En heilig of niet, die schoten de Sveta Gora en alles wat erop stond volledig in puin. De foto’s die ik na afloop van deze trip google zijn ronduit schokkend; wat overbleef na twee jaar van nagenoeg onophoudelijke bombardementen was een compleet kaal maanlandschap, zo ver je kon kijken. Wat een onvoorstelbare destructie!

Een eeuw later heeft de natuur het landschap gelukkig weer terugveroverd. Aan de noordkant van de Sveta Gora rollen we, volledig omgeven door weelderig groen, weer naar beneden, het dal van de Soca in. Al snel maakt het asfalt plaats voor gravel. En alweer ben ik blij met de demping en de grip die de banden van mijn gravelbike bieden. En ook de vertragende werking van de schijfremmen komt hier goed van pas. Ruim vijfhonderd verticale meters lager bereiken we de azuurblauwe rivier. Nadat we de Soca overgestoken zijn volgen we – uiteraard in tegenovergestelde richting – een paar kilometer lang het tracé van de langeafstandsfietsroute Alpe Adria, die hier de loop van de rivier volgt.

Dobrodosli, welkom

Het middeleeuwse stadje Kanal is het keerpunt. Vanaf hier brengt de route ons weer terug naar Smartno. Maar eerst koffie. Heerlijk, op het dorpsplein in de schaduw van een grote parasol, met verse broodjes van de naastgelegen bakker. Dit is zoals een fietsvakantie moet zijn. Ontspanning door inspanning, met een fijne dosering van natuur en cultuur. En nog betaalbaar ook. Okay, het is misschien wel heel erg Hollands van me om daar over te beginnen, maar Slovenië is niet duur. Twee euro twintig reken ik in Kanal af voor een espresso en een cappuccino. Probeer dat maar eens in Nederland. En dan wordt de koffie ook nog eens geserveerd door zeer vriendelijk personeel. Niet alleen in Kanal, maar op alle plekken die ik tijdens deze trip bezocht heb geven de Slovenen je het gevoel, dat ze je oprecht welkom heten in hun land prachtige land. Of zoals ze zelf zeggen: “Dobrodosli v Sloveniji!”

Maar goed, genoeg gemijmerd. We moet nog terug over een ruim honderd jaar oude gravelweg, die met een flinke reeks op elkaar gestapelde haarspeldbochten ruim 300 hoogtemeters overbrugt. Bovendien staat aan het eind van de middag de wijnproeverij bij Patrick Simcic nog op het programma. De hoogste tijd dus, om m’n gravelbike weer de sporen te geven…