Reizen | Zuid-Tirol, Italië: Val Gardena

Tekst: Joris Birnie // Foto’s: Joris Lugtigheid

Het is al eind september als we in Val Gardena arriveren, in het hart van de Italiaanse Dolomieten. Dat lijkt laat, september, maar het is voor mountainbikers misschien wel de beste tijd van het jaar. Meestal volop zon, maar minder hoge temperaturen en vooral veel minder toeristen. Als we na een lange rit de auto voor ons bikehotel in Selva di Val Gardena parkeren, zien we dat ’t met het weer inderdaad goed zit. Op de fietswasplaats naast het hotel wordt een paar bikes liefdevol ontdaan van een dikke laag stof, opgedaan tijdens een lange dag in de bergen. En in de hoteltuin wordt datzelfde stof weggespoeld met een lekker potje bier.

Bikehotel Linder is een hotel dat zich helemaal richt op mountainbikers. Het heeft alles in huis dat bikers nodig hebben, van stalling, werkplaats en een goed gezond ontbijt tot gediplomeerde bikeguides en gps-apparatuur met een ruime keuze aan routes. Zodra we de spullen op de kamer hebben gelegd, loop ik naar beneden om met de hotelbaas en bikeguide Günther Linder van gedachten te wisselen over de mountainbikemogelijkheden. Ik ben hier namelijk al een paar keer eerder geweest en dus erg benieuwd met wat voor geheimtipp hij me deze keer kan verrassen.

Unieke mengcultuur

Zuid-Tirol is een beetje een vreemd gebied, cultureel gezien. Want ondanks dat Zuid-Tirol in Italië ligt en door de Italianen Alto Adige genoemd wordt, naar de bovenstroom van de gelijknamige rivier, behoorde het gebied honderden jaren tot het Oostenrijkse Tirol. Maar als gevolg van de door Oostenrijk verloren Eerste Wereldoorlog viel het Tiroolse grondgebied ten zuiden van de Brennerpas aan Italië toe. Ondanks verwoede pogingen van de Italiaanse overheid om het gebied te veritalianiseren, zijn de Zuid-Tirolers altijd min of meer zichzelf gebleven. Min of meer, want uiteindelijk heeft zich, na een eeuw, in Zuid-Tirol een unieke mengcultuur ontwikkeld, die het beste uit de alpine en mediterrane wereld bij elkaar brengt. Zeg maar spaghetti meets knödel en pilsner meets prosecco.

In de Dolomietenvallei Gardena, dat in het Duits Gröden heet, ligt de zaak nóg gecompliceerder. Rijd je het dal binnen, dan staan de plaatsnamen niet in twee talen op de borden, zoals overal in Zuid-Tirol, maar in drie. Die derde taal is het Ladinisch, een oude Romaanse taal die aan het begin van onze jaartelling is ontstaan uit het Latijn. En het is absoluut geen dode taal, hoor ik tot mijn verbazing van Jan Piazza, onze bikeguide. En bierbrouwer, maar daarover later meer. Jan is geboren en getogen in de vallei en spreekt thuis Ladinisch, net als ruim tachtig procent van alle bewoners van Gherdëina, zoals de naam van het dal in het Ladinisch luidt. En met zijn gasten spreekt Jan Italiaans, Duits of Engels. Dat is dus duidelijk: wie in Zuid-Tirol opgroeit, kan maar beter een talenknobbel hebben!

Geen college geschiedenis

Maar goed, we zijn natuurlijk niet in Val Gardena voor een college geschiedenis en linguïstiek, maar om de bergen en de natuur op twee noppenbanden ter ervaren. Naast gids Jan bestaat mijn groepje uit Nicoletta en Joris. Nicoletta is niet alleen mee omdat ze goed weet hoe ze met een mountainbike bergen moet op- en afrijden, maar ook omdat ze fijn gezelschap is. En Joris, minstens zo’n fijne reisgenoot, is mijn favoriete lensman.

Achter Jan aan fietsen we over rustige achterafweggetjes en slingerende bergpaadjes naar het plaatsje St. Ortisei, waar we een bergtreintje omhoog nemen naar de Monte Dora. We worden naar een hoogte van zo’n tweeduizend meter gebracht, vanwaar we ons over een gematigd stijgende grindweg warm kunnen fietsen. Vanaf de Capella Santa Croce Resciesa, de Kapel van het Heilige Kruis, leggen we laatste honderd hoogtemeters naar het hoogste punt lopend af. Ruim boven de boomgrens hebben we een magnifiek uitzicht over de Dolomieten, van de Alpe di Siusi in het zuidwesten tot aan de ruige bergrug van Seceda in het oosten. Een panorama dat zó waanzinnig mooi is dat het op de Werelderfgoedlijst van Unesco is beland.

Fijne flow

De eerste meters omlaag beginnen gelijk goed. Niet te tam, niet te extreem, maar précies lekker, met een fijne flow. Ideaal om weer even in vorm te komen. Alhoewel ik mezelf gerust een ervaren mountainbiker durf te noemen, is het afdalen in de Alpen toch altijd weer even wennen. Over wandelroute 31 rollen we geleidelijk omlaag, bijna de hoogtelijn volgend. Af en toe passeren we wat wandelaars, die ons – zeer verrassend – vriendelijk begroeten. Dat is weer eens wat anders dan in sommige andere Alpenlanden. Als we aansluiten op wandelroute 5 wordt het spectaculair. Over een ruige singletrack knallen we naar beneden, eerst nog boven de boomgrens, maar al snel door een bos.

Ondanks of misschien wel dankzij de rotsen en bomen slalommen we soepel naar beneden en passeren we links en rechts wat kleine waterpartijen die door de zon en de schaduwen sprookjesachtig spiegelen. Als we het bos verruilen voor een meer open weidelandschap gaat het gas goed open. De remmen krijgen het nu zwaar te verduren, vooral bij het insturen van een aantal listige haakse bochten. Met nog een klein stuk te gaan, duiken we naar links en moeten we terugschakelen. Valt dat even tegen, na zo’n lange afdaling ineens moeten klimmen tot wel een dikke 18 procent! Gelukkig is de aandrijflijn van mijn trailbike voorzien van de juiste vertanding. Bovendien is de klim wel steil, maar niet lang; in de verte zie ik de lift al omhoog gaan naar de Seceda.

Hutjes van half miljoen

Bij het middenstation pakken we de gondel naar de Seceda. Daar opent zich zodra we de gondel uitstappen een onvoorstelbaar mooi panorama. De berg glooit groen en grassig af naar beneden, met schijnbaar willekeurig het weiland rondgestrooide berghutjes. Daarachter ruige en verweerde rotsklompen zover het oog reikt. Sella, Langkofel, Seiser Alm; het is een aaneenschakeling van legendarische bergen die zich hier openbaart. Jan heeft dat allemaal al tig keer gezien natuurlijk en verbreekt de betovering door verder naar beneden te rollen naar de iets lager gelegen Malga Pieralongia. Tijd voor een bakkie, vindt hij.

Als ik met een gloeiendhete cappuccino in m’n hand zeg dat me dat wel wat lijkt, zo’n almhut hier – ’s zomers lekker biken en hiken, ’s winters telemarken – moet Jan lachen. “Zo’n hutje is onbetaalbaar”, vertelt hij. “Vroeger wilde niemand die dingen hebben, nu betaal je al snel meer dan een half miljoen voor een hutje van tien vierkante meter.” Mmm, weer een droom die uiteen spat. Trouwens, de koffie is ook op, dus tijd om verder te rollen.

Koraalriffen

We maken gebruik van wandelpaden, met aan onze linkerhand de pieken van de Grande en de Piccola Fermeda, die strak afsteken tegen de helblauwe lucht. Onvoorstelbaar dat die rotsmassa’s ooit de koraalriffen waren die de bodem van een ondiepe tropische oerzee bedekten, miljoenen jaren geleden. Door het op elkaar botsen van de continenten zijn die koraalriffen uiteindelijk veranderd in wat ze nu zijn: een kaal en ruig gebergte. Leuk wiki-weetje: de naam Dolomieten is een eerbetoon aan de Franse geoloog Déodat de Dolomieu, die tweeënhalve eeuw geleden het gesteente hier wist te analyseren.

Net op tijd

De paden waarover we met een smile van oor tot oor naar beneden rollen hebben zo’n mooie flow dat ze bijna perfect te noemen zijn. Is het niet qua vorm, dan wel qua kleur, zeker nu de zon aan het zakken is en gehele landschap in een gouden gloed onderdompelt. Puur genieten hier, beter kan niet. Maar zodra je dat gaat denken slaat het noodlot natuurlijk toe. Nou ja, een beetje: Joris rijdt lek. En terwijl ik de buitenband loswrik komen er ook nog eens donkere wolken binnendrijven die het gouden elfenlandschap omtoveren tot een duister trollengebergte dat in Lord of the Rings niet zou misstaan.

Los van het feit dat het snel donker begint te worden en dat het inmiddels is gaan sneeuwen, sta ik ook te klooien met de binnenband. Twee 29 inch binnenbanden in de rugzak, één verdwaalde oude 26er, geen 27.5 inch. Welke omleggen? Ik kies voor de kleinste. Die ligt wat strak om de velg, maar het past. Gelukkig, want ik begin het inmiddels flink koud te krijgen. Een goede voorbereiding is punt nummer één! Genoeg reservemateriaal, een lampje en wat extra eten in je rugzak kunnen nooit kwaad.

Het is al aan het schemeren als we in het wiel van Jan Selva weer binnenrollen. Onze gids wil ons nog een biertje uit z’n eigen brouwerij aanbieden, Monpiër de Gherdëina. ‘Monpiër’ betekent in het Ladinisch zoiets als “doe mij er nog maar eentje”. En dat is niet tegen dovemansoren gezegd. Proost Jan! En bedankt voor deze toffe dag!